จากรายละเอียดเกี่ยวกับปัจจัย 4 ดังที่กล่าวมา พอจะสรุปแนวความเห็นสำคัญในทางพระพุทธศาสนา ที่มีต่อปัจจัย 4 ได้อย่างน้อย 3 ประเด็น คือ
1. ปัจจัย 4 เป็นความจำเป็นพื้นฐานของชีวิต พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเห็นความสำคัญว่าปัจจัย 4 ทำให้ชีวิตดำรงต่อไปได้ และยังช่วยให้สามารถทำกิจวัตร กิจกรรมที่สำคัญของนักบวชได้เป็นปกติ แต่แม้ปัจจัย 4 จะมีความสำคัญเช่นนั้น ใช่ว่าพระองค์จะทรงอนุญาตให้ใช้กันตามอำเภอใจ กลับทรงสอนให้พระภิกษุรู้จักการใช้ปัจจัย 4 ให้ได้ตามวัตถุประสงค์
2. ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ นอกจากจะเน้นเรื่องการใช้ปัจจัย 4 ตามวัตถุประสงค์แล้วพระสัมมาสัมพุทธเจ้ายังทรงกำหนดประเภทและปริมาณ ทำให้ทรัพยากรตามธรรมชาติถูกนำมาใช้เท่าที่จำเป็นจึงเป็นการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติที่เห็นได้อย่างชัดเจนอีกทางหนึ่ง เช่น การที่ทรงกำหนดให้พระภิกษุมีจีวรใช้ 3 ผืน ซึ่งแต่ละผืนมีอายุใช้งานนานเป็นปี จึงทำให้ไม่ต้องเปลืองวัสดุที่จะมาทำเป็นจีวรมากเกินจำเป็นแตกต่างจากฆราวาสทั่วไป ที่มักจะมีเสื้อผ้าไว้ใส่กันหลายๆ ชุด แต่ละชุดยังหลาก สีสัน และบางครั้งทั้งที่ยังใช้กันไม่คุ้มค่า ก็ไปหาซื้อกันมาใหม่ วัสดุจากธรรมชาติที่ต้องนำมาใช้จึงต้องมากตามไปด้วยอาหารสำหรับพระภิกษุก็ฉันเท่าทีบิณฑบาตมาได้ และหากเกินเวลาเที่ยงวันไปก็ไม่สามารถฉันได้อีกอาหารที่พระภิกษุฉันในแต่ละวันจึงไม่ได้มากมายอะไร เมื่อเทียบกับฆราวาสที่รับประทานได้ตามใจ และสามารถรับประทานกันได้ทั้งวันกุฏิที่พักสำหรับพระภิกษุก็มีขนาดไม่ใหญ่ พออยู่กันด้วยความเรียบง่าย อุปกรณ์ข้าวของเครื่องใช้หรือเฟอร์นิเจอร์ก็ไม่จำเป็นต้องมี จึงเป็นการช่วยรักษาทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่อย่างจำกัดไม่ให้สิ้นเปลือง
3. ด้านการสร้างนิสัย เพราะนิสัยทั้งที่ดีและไม่ดี เกิดจากการย้ำคิด ย้ำพูด และย้ำทำในสิ่งใดสิ่งหนึ่งบ่อยๆ นานๆ ปัจจัย 4 เป็นสิ่งที่พระภิกษุต้องบริหารใช้ อยกันอยู่ทุกวัน จึงทำให้มีโอกาสได้ย้ำคิดย้ำพูด ย้ำทำในปัจจัย 4 ตลอดเวลา ปัจจัย 4 จึงเป็นทางมาของนิสัย ซึ่งจะมีผลต่อการฝึกฝนตนเองให้เกิดคุณธรรมภายในแก่พระภิกษุโดยตรง
-------------------------------------------------------------------
SB 303 แม่บทการฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา
กลุ่มวิชาพุทธวิธีในการพัฒนานิสัย
