จากบทที่ผ่านมา เมื่อพระภิกษุได้ศึกษาธรรมะ จนรู้ทั่วถึงธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เกิดความเข้าใจ ในธรรมะอย่างลึกซึ้ง นำมาฝึกฝนอบรมตนเองจนเกิดเป็นคุณธรรม และสามารถประเมินความก้าวหน้าของการปฏิบัติ และคุณธรรมในตนเองได้ รู้จักประมาณในการรับปัจจัย 4 มาใช้ในการฝึกฝนอบรมตนเอง รู้จักบริหารเวลาในแต่ละวัน เพื่อทำกิจที่สำคัญที่สุด 4 ประการ ย่อมเรียกพระภิกษุนั้นได้ว่าเป็นธัมมัญญู อัตถัญญู อัตตัญญู มัตตัญญู และกาลัญญู และเมื่อฝึกทั้ง 5 ขั้นตอนนั้นได้ ก็ยังกล่าวได้อีกว่า ท่านสามารถเป็นกัลยาณมิตรให้กับตนเองได้อย่างสมบูรณ์
ด้วยวิธีการ 5 ขั้นตอนแรกของธัมมัญญูสูตร ก็นับว่าเพียงพอสำหรับใช้ฝึกแต่ละขั้นตอนในคณกโมคคัลลานสูตรได้อย่างสมบูรณ์ หมายความว่า การฝึกในขั้นตอนที่ 1 คือ การสำรวมระวังในพระปาฏิโมกข์ให้สำเร็จได้ พระภิกษุอาศัยฝึกตามวิธีการใน 5 ขั้นตอนแรกของธัมมัญญูสูตรก็เพียงพอส่วนการฝึกในขั้นตอนที่ 2 คือ อินทรียสังวร ก็ฝึกด้วยวิธีการใน 5 ขั้นตอนของธัมมัญญูสูตรก็เพียงพออีกเช่นกัน และในขั้นตอนอื่นๆ นอกจากนั้นก็ในทำนองเดียวกันนั่นเองเมื่อพระภิกษุฝึกฝนอบรมตนเองตามวิธีการดังกล่าว จนสามารถเป็นกัลยาณมิตรให้กับตนเองได้แล้ว
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะทรงสอนในขั้นตอนต่อไป เพื่อให้พระภิกษุนำสิ่งที่ตนเองฝึกได้ ไปแนะนำสั่งสอนให้ชาวโลกได้รับประโยชน์ด้วย
ดังนั้น เมื่อพระภิกษุเป็นธัมมัญู อัตถัญญู อัตตัญญู มัตตัญญู กาลัญญูแล้ว จึงต้องฝึกในขั้นตอนที่ 6 คือ "ปริสัญญู" ต่อไป ตามวิธีการที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสไว้ ดังนี้"ก็ภิกษุเป็นปริสัญญูอย่างไร ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมรู้จักบริษัท ว่านี้บริษัทกษัตริย์ นี้บริษัทพราหมณ์ นี้บริษัทคฤหบดี นี้บริษัทสมณะ ในบริษัทนั้น เรา
พึงเข้าไปหาอย่างนี้ พึงยืนอย่างนี้ พึงทำอย่างนี้ พึงนั่งอย่างนี้ พึงนิ่งอย่างนี้หากภิกษุไม่รู้จักบริษัทว่านี้บริษัทกษัตริย์...พึงนิ่งอย่างนี้ เราก็ไม่พึงเรียกว่าเป็นปริสัญญู แต่เพราะภิกษุรู้จักบริษัทว่า นี้บริษัทกษัตริย์...พึงนิ่งอย่างนี้ ฉะนั้น เราจึงเรียกว่าเป็นปริสัญญู ภิกษุเป็นธัมมัญญู อัตถัญญู อัตตัญญูมัตตัญญู กาลัญญู ปริสัญญู ด้วยประการฉะนี้"
-------------------------------------------------------------------
SB 303 แม่บทการฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา
กลุ่มวิชาพุทธวิธีในการพัฒนานิสัย
