ม้าขากะเผลก
พระเจ้าพาราณสีทรงมีม้ามงคลตัวหนึ่งชื่อปิณฑวะ ทรงให้เลี้ยงอย่างดีที่โรงม้าหลวง ตอนเช้าคนเลี้ยงจะจูงม้าปัณฑวะไปวิ่งออกกำลังทุกวัน แต่เผอิญว่าคนเลี้ยงม้าเป็นคนขากะเผลก เขาทำหน้าที่จูงม้าไปออกกำลังตามปกติ ม้าเห็นคนจูงเดินขากะเผลกนำหน้าไปทุกเช้าก็คิดว่าเขากำลังฝึกตนให้เดินเช่นนั้น นับแต่นั้นมาม้าก็เริ่มเดินผิดปกติคือเดินขากะเผลกเหมือนม้าพิการ
วันหนึ่งพระเจ้าพาราณสีเสด็จไปทรงม้าปัณฑวะ ทรงเห็นความผิดปกติในม้าทรงคือวิ่งไม่ตรงและไม่เรียบเหมือนอย่างเคยทรงพิจารณาเห็นว่าม้าขากะเผลกไป ถามใครก็ไม่รู้เรื่อง จึงเสด็จเข้าไปในวังแล้วมีรับสั่งให้หมอหลวงไปดูอาการ หมอหลวงไปตรวจดูแล้วก็ไม่พบโรคอะไรในตัวม้าจึงกลับมากราบบังคมทูลให้ทรงทราบพระราชาจึงทรงรับสั่งให้หาอำมาตย์ที่ปรึกษาผู้เป็นราชบัณฑิตประจำราชสำนักเข้ามาเฝ้าแล้วตรัสสั่งว่า“เออนี่ท่านอำมาตย์ ช่วยไปดูที่ว่าทำไมม้าปัณฑวะจึงเดินขากะเผลก หมอหลวงไปตรวจดูแล้วก็หาสาเหตุไม่พบอำมาตย์จึงไปที่โรงม้าหลวงคอยสังเกตดูอาการของม้าอยู่ ๒-๓ วัน ก็ทราบสาเหตุแห่งความผิดปกติของม้า จึงเข้าเฝ้ากราบบังคมทูลให้ทรงทราบ
“พระพุทธเจ้าข้า เหตุทั้งปวงเกิดจากคนจูงม้าไปออกกำลังเป็นคนขากะเผลก ม้าได้เห็นตัวอย่างเช่นนั้นจึงได้ทำตามบ้าง หากเปลี่ยนคนจูงม้าเป็นคนเดินปกติเสีย ม้าก็จะเดินเป็นปกติเหมือนเดิมพระพุทธเจ้าข้า” พระเจ้าพาราณสีทรงรับสั่งให้เปลี่ยนคนจูงม้าใหม่ ไม่ช้าม้าปัณฑวะก็กลับเดินเรียบเหมือนเดิม
เรื่องนี้สื่อความให้เห็นว่า
ไม่ว่าคนหรือสัตว์ย่อมมีปกติเหมือนกันอย่างหนึ่งคือชอบทำตามผู้นำ โดยเฉพาะเด็กๆ เขาจะมองดูผู้ใหญ่แล้วทำตามลำพังแค่สอนให้ทำอย่างนั้นอย่างนี้เขาจะคิดออกและไม่อยากทำ แต่ถ้าคนที่เขาใกล้ชิด เช่นพ่อแม่ พี่ๆ ปู่ย่าตายาย ครูอาจารย์ ตลอดจนพี่เลี้ยงทำอะไรให้เขาเห็น ไม่ว่าดีหรือไม่ดี ถูกหรือไม่ถูก เขาชอบจะทำตามทุกอย่าง ความปกติอันเป็นข้อเท็จจริงนี้ย่อมเป็นประโยชน์สำหรับผู้ใหญ่ที่ฉลาดที่ต้องการฝึกฝนอบรมลูกหลานของตนให้เป็นคนดีโดยไม่ต้องปากเปียกปากแฉะสอนลูกหลานให้มากความ เพียงทำตัวเองให้เป็นตัวอย่างให้ลูกหลานเห็นทุกวันเท่านั้น เขาก็จะทำตามจนติดเป็นนิสัย ต้องการให้ลูกหลานเป็นอย่างไรก็ทำอย่างนั้นให้ลูกเห็นเป็นใช้ได้ ดังคำที่ว่า “ต้องการให้ลูกดี ต้องทำดีให้ลูกดู”
