วิธีปฏิบัติในเมื่อนิมิตทั้ง 3 อย่างใดอย่างหนึ่งไม่ปรากฏ
ข้อนี้พระพุทธโฆษาจารย์ได้แสดงไว้ในสติปัฏฐานวิภังค์แห่งสัมโมหวิโนทนี อรรถกถาว่า
ผู้ใดพิจารณาโกฏฐาสะอยู่ แต่นิมิตทั้ง 3 คือ วัณณนิมิต สี ปฏิกูลนิมิต ความน่าเกลียด ธาตุนิมิต ความสูญจากการเป็นสัตตชีวะอย่างใดอย่างหนึ่งมิได้ปรากฏเลย ผู้นั้นก็ไม่ควรละทิ้งกัมมัฏฐานนั้นโดยเข้าใจเสียว่า นิมิตไม่ปรากฏแก่เราแล้ว แต่ควรพยายามในการพิจารณาโกฏฐาสะต่อไปอยู่เนืองๆ เพราะได้ฟังสืบต่อกันมาว่า ในครั้งโบราณพระมหาเถระ ทั้งหลายได้กล่าวว่า การพิจารณาโกฏฐาสะนี้แหละเป็นสิ่งสำคัญอยู่
เมื่อผู้เจริญไม่ละทิ้ง ปฏิบัติต่อไปตามที่ท่านอรรถกถาจารย์ได้สั่งไว้นี้ ก็จักได้รับผลอย่างแน่นอน โกฏฐาสะเหล่านั้นจะปรากฏขึ้นโดยเฉพาะๆ ทั้งภายในตนและคนอื่น เสมือนหนึ่ง พวงมาลัยที่เขาร้อยด้วยดอกไม้ 32 ชนิด ฉะนั้น เมื่อจะมองดูตนก็ดี หรือเห็นคนใดคนหนึ่งสัตว์ตัวใดตัวหนึ่งผ่านไปก็ดี ในขณะนั้น ย่อมมีความรู้สึกว่า เป็นเพียงโกฏฐาสะที่ต่างรวมๆ กันอยู่ ไม่รู้สึกนึกคิดว่าเป็นคนนั้นคนนี้ สัตว์ตัวนั้นตัวนี้ เหมือนเมื่อก่อนเลย และในขณะที่บริโภคอาหารอยู่ก็ไม่มีความรู้สึกว่า ตนกำลังตักอาหารใส่ปากเคี้ยวกลืนแต่อย่างใด คงมีความรู้สึกแต่เพียงว่าใส่อาหารไปในโกฏฐาสะเท่านั้น จากนั้นนิมิตก็จะปรากฏตามประสงค์ของตน หลังจากนิมิตปรากฏแล้ว ฌาน มรรค ผล ก็จะบังเกิดต่อไป แล้วแต่การพิจารณานั้นๆ
อนึ่ง พระอรรถกถาจารย์ได้กล่าวว่า ผู้ที่ได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์จากการเจริญกายคตาสติกัมมัฏฐาน เพียงแต่อาศัยอุคคหโกสัลละ 7 ประการนี้มีมากมาย เท่าที่ได้กล่าวแล้วนี้ เป็นอธิบายในอุคคหโกสัลละ 7 ข้อ
------------------------------------------------------------------------
สมถกัมมัฏฐาน 40 วิธี
