ชาดก 500 ชาติ
สัจจังกิรชาดก-ชาดกว่าด้วยไม้ลอยน้ำดีกว่าคนอกตัญญู
พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ ณ เวฬุวันมหาวิหารได้ทรงทราบข้อสนทนาของภิกษุสงฆ์ซึ่งประชุมกันในธรรมสภาเกี่ยวกับความพยายามของพระเทวทัตที่จะปลงพระชนม์ของพระองค์ด้วยความไม่รู้คุณ
“ เมื่อกล่าวถึงพระเทวทัตแล้วเราก็หวาดกลัวยิ่งนัก ” “ นั้นนะสิ น้ำใจช่างโหดเหี้ยมนัก ทำร้ายได้แม้กระทั่งองค์พระศาสดาผู้มีพระคุณ ” “ ช่างไม่กลัวบาปบุญคุณโทษ ไม่น่าคบหาจริง ๆ ”
“ ดูก่อนภิกษุทั้งหลายมิใช่ในบัดนี้เท่านั้นที่พระเทวทัตพยายามฆ่าเรา แม้ในอดีตก็พยายามมาแล้ว ” แล้วพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงตรัสเล่าเรื่อง สัจจังกิรชาดก
ณ นครพาราณสี มเหสีของพระเจ้าพรหมทัตผู้ปกครองเมืองได้ให้ประสูติพระโอรสนานมว่าทุฏฐกุมาร ทุฏฐกุมารราชบุตรของพระเจ้าพรหมทัตเมื่อเติบใหญ่ก็มีนิสัยก้าวร้าว กิริยาจาหยาบคายชอบด่าว่าเฆี่ยนตีทำร้ายผู้อื่นจนไม่มีใครชื่นชอบ
“ ทำไมรสชาติอาหารแย่อย่างนี้ใครจะไปกินลง นี่แน่ะ ไปทำมาใหม่เดี๋ยวนี้ ” “ ได้เจ้าค่ะ ” “ อูย โดนอีกแล้วเราอะไรนี่ ข้าอุตส่าห์ทำสุดฝีมือยังไม่อร่อยอีกเหรอ ” “ ฉันละกลุ้มใจอยู่นี่แหละป้า เอาใจไม่ถูกสักที่ ”
“ เจ้ายังดีที่เจอแค่ขว้างปาข้าวของ ข้าสิโชคร้ายสุด ๆ ดันอารักขาไม่ดี ปล่อยให้โอรสเดินสะดุดกิ่งไม้เข้า โดนเฆี่ยนตั้งหลายที่แน่ะ ” “ งานก็หนักอยู่แล้ว ยังมาเจอโอรสที่เอาแต่ใจอีก ”
วันหนึ่งทุฏฐกุมารปรารถนาที่จะลงเล่นน้ำในแม่น้ำจึงสั่งให้บริวารพาออกไปกลางแม่น้ำ “ วันนี้อากาศร้อนรุ่มจริง ๆ ได้เล่นน้ำในแม่น้ำคงจะเย็นดี พวกเจ้าไปหาเรือที่จะพาเราไปกลางแม่น้ำสิ เราอยากเล่นน้ำ ”
“ เอาแล้วไงรับรองว่าเล่นน้ำครั้งนี้คงไม่ต่ำกว่าหนึ่งชั่วโมง โธ่จะบ้าตายใครจะไปแช่น้ำอารักขาอยู่ได้ตั้งชั่วโมง ” “ ไม่เห็นจะเป็นไรเลยพี่ ถ้าไม่อยากอยู่อารักขา ก็ไม่ต้องอารักขาสิ ” “ หมายความว่ายังไงรึ ”
“ แหม ไม่เห็นจะเข้าใจยากเลย โอรสเอาแต่ใจทำแต่กรรมชั่วเช่นนี้ เราจะปล่อยไว้ทำไมละพี่ ” “ เจ้านี่ ช่างคิดดีจริง ๆ เลย ” แล้วเหล่ามหาดเล็กก็ปรึกษากันว่าจะกำจัดคนใจร้ายให้ตายเสียในแม่น้ำ จึงวางแผนพายเรือพาโอรสทุฏฐกุมารลงเล่นน้ำกลางสระลึกสมใจ ในขณะที่โอรสเล่นน้ำอย่างสนุกสนานมหาดเล็กก็แอบพายเรือกลับฝั่ง
โดยไม่ให้โอรสรู้พระองค์ “
เบา ๆ เดี๋ยวพระองค์จะทันเห็นซะก่อน ” “ ได้เล่นน้ำอย่างนี้ไม่มีทางสนใจพวกเราหรอก พายเรือดังแค่ไหนพระองค์ก็ไม่มีทางรู้ ” เวลาผ่านไปเมื่อทุฏฐกุมารเล่นน้ำจนเหนื่อยเพลียหวังจะกลับเข้าฝั่งแต่ก็หาได้เจอมหาดเล็กไม่
จึงตัดสินใจว่ายกลับฝั่ง แต่ด้วยกระแสน้ำที่พัดแรงขึ้น ร่างกายที่เล่นน้ำเป็นเวลานานจึงอ่อนเพลียไม่อาจต้านทานแรงน้ำไหวจึงถูกกระแสน้ำพัดลอยไป “ ช่วยด้วย ใครก็ได้ช่วยเราด้วย ช่วยด้วย ” ทุฏฐกุมารลอยตามกระแสน้ำได้สักพักก็เจอขอนไม้แห้งลอยน้ำมา
เขาจึงเกาะขอนไม้นั้นไว้เช่นเดียวกับ งู หนู และลูกนกแขกเต้า ที่ถูกกระแสน้ำพัดมาเช่นกัน สัตว์ทั้งสามตัวจึงมาเกาะอยู่ที่ขอนไม้อันเดียวกันกับที่ทุฏฐกุมารเกาะอยู่ งูที่ลอยตามน้ำมานั้น อดีตเป็นเศรษฐีที่ฝังทรัพย์ไว้ ๔๐ โกฎิ เมื่อตายไปจึงไปเกิดเป็นงูเฝ้าทรัพย์ของตนอยู่ ในอดีตหนูตัวนี้ก็เป็นเศรษฐีฝังทรัพย์ไว้ ๓๐ โกฏิ ด้วยความห่วงทรัพย์ตายไปจึงเกิดมาเป็นหนูเฝ้าหลุมทรัพย์อยู่เมื่อเกิดพายุหนัก น้ำท่วมรู กระแสน้ำพัดเอางูและหนูลงสู่แม่น้ำ สัตว์ทั้งสองตัวจึงรีบว่ายเข้าไปเกาะอาศัยขอนไม้นั้น
“ โอ้ย น้ำจะพัดเราไปแล้วว่ายไม่ไหวแล้ว โอ้ย ช่วยด้วย ๆ ๆ ช่วยด้วย ” พายุฝนตกหนักทำให้ต้นไม้ที่นกแขกเต้าทำรังอาศัยโค่นลง ลูกนกไม่สามารถบินไปได้ จึงถูกกระแสน้ำพัดมาเกาะบนขอนไม้นั้นอยู่เช่นกัน “ ฮือ ฮือ ช่วยด้วย ๆ ” “ ที่ยิ่งน้อย ๆ อยู่ พวกเจ้าจะมาเกาะบนนี้ทำไมเนี่ย เราเป็นกุมารนะ พวกเจ้าเป็นแค่สัตว์เดรัจฉานจะมาเกาะอยู่ที่เดียวกับเราได้ยังไง ” “ ใจร้ายจังไม่ให้เราเกาะตรงนี้แล้วเราจะไปเกาะตรงไหนล่ะ ”
“ มาถึงวินาทีแห่งความเป็นความตายแล้ว ท่านยังจะยึดติดกับฐานะอีกเหรอ ช่างใจดำจริง ๆ ” “ พวกเราหนีตายมาได้ก็เพราะขอนไม้นี้แหละหนึ่งชีวิตของพวกเรา ก็สำคัญเท่าชีวิตของท่านนั้นแหละ ” “ หนวกหูเจ้าพวกนี้จริง ๆ ” ทั้งสี่ชีวิตอาศัยขอนไม้ลอยน้ำมาติดอยู่ที่ตลิ่งตรงข้ามคุ้งน้ำที่มีพระฤาษีสร้างศาลาอยู่ “ ช่วยด้วย ๆ ๆ ท่านช่วยเราขึ้นไปด้วย ”
พระฤาษีได้ยินเสียงเรียกร้องให้คนช่วยก็เมตตาสงสารว่ายตัดกระแสน้ำไปช่วยลากขอนไม้กลับมาขึ้นฝั่ง อุ้มพระกุมารขึ้นมาพร้อมทั้งนำสัตว์ทั้งสามขึ้นมาด้วย ฤาษีก่อไฟผิงแก้หนาวสั่นด้วยเห็นว่างูหนูและนกเป็นสัตว์อ่อนแอกว่าจึงให้ผิงไฟก่อน ให้พระกุมารผิงไฟที่หลัง “ เป็นไงล่ะอุ่นขึ้นหรือยัง ” “ อุ่นมากเลยท่านฤาษี ขอบคุณมากที่ช่วยชีวิตพวกเรา ”
“ เชอะ ฤาษีตนนี้กล้าดียังไง ถึงปรนนิบัติสัตว์พวกนี้ก่อนที่จะดูแลเรา ” พอถึงเวลาอาหารฤาษีก็เลือกที่จะให้แก่พวกสัตว์ทั้งสามก่อนเนื่องจากเห็นว่าอ่อนแอกว่า เหตุนี้จึงทำให้ทุฏฐกุมารผูกใจเจ็บแค้น ว่าดาบสผู้นี้มิได้นับถือตัวเองว่าเป็นพระราชกุมารกลับยกย่องพวกสัตว์เดรัจฉาน จึงผูกอาฆาตฤาษี “ หวาน ๆ อร่อยจริง ๆ เลยนะพี่หนูพี่งู ” “ ใช่ ๆ หิวมานานไม่ได้กินจุใจสักที หือ หวาน ” “ ตั้งแต่เกิดมามื้อนี้อร่อยที่สุดเลย พวกเจ้าว่ามั๊ย ” “ ใช่ ๆ ๆ ”
เวลาผ่านไปสองถึงสามวันเมื่อกระแสน้ำลดลง ร่างกายของสัตว์ทั้งสามตัวและทุฏฐกุมารแข็งแรงขึ้น พระกุมารและสัตว์ทั้งสามก็ลากลับที่อยู่ของตน “ ขอขอบพระคุณท่านฤาษีมากที่ช่วยชีวิตเราไว้ ข้าพเจ้าฝังทรัพย์ไว้ ๔๐ โกฏิ ณ ที่นั้น หากพระคุณเจ้าจะใช้สอยทรัพย์ ข้าพเจ้าจะถวายทรัพย์ทั้งหมดให้ได้ เพียงแต่ไปที่นั่นแล้วเรียกทีฆะเท่านั้นเอง ” “ พระคุณเจ้าช่วยชีวิตข้าพเจ้าเป็นบุญคุณใหญ่หลวง ขอตอบแทนพระคุณเจ้าด้วยทรัพย์ทั้งหมด ๓๐ โกฏิ ที่มีอยู่เพียงแต่ไปที่รูแล้วเรียกข้าพเจ้าว่าอุนทุระเถิด ” “ ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ ข้าพเจ้าไม่มีทรัพย์เลย แต่หากพระคุณเจ้าต้องการข้าวสาลีแดง เมื่อใดโปรดไปที่อยู่ของข้าพเจ้าเรียกชื่อว่าสุวะ ข้าพเจ้าจะบอกหมู่ญาติให้ช่วยขนข้าวสาลีแดงมาให้หลายเล่มเกวียน ”
ฝ่ายพระกุมารผู้มีจิตใจมุ่งร้ายต่อผู้อื่นเป็นนิสัย คิดในใจว่าจะฆ่าดาบสให้ตายเสียเมื่อพระดาบสไปหา แต่ก็แกล้งพูดอย่างอื่นไป “ เมื่อข้าพเจ้ากลับไปที่พระนครได้ครองราชย์สมบัติแล้วนิมนต์มาเถอะ ข้าพเจ้าจะถวายปัจจัยสี่ ”
“ เอาล่ะ ๆ ขอบใจพวกเจ้ามาก เดินทางกลับกันดี ๆ ล่ะ เมื่อไหร่ที่เราต้องการของพวกนั้นแล้วเราจะไปพบพวกเจ้าเองแล้วกัน ” พระกุมารทุฏฐกุมารเมื่อเสด็จกลับนครพาราณสีได้ไม่นานก็ได้เสวยราชสมบัติ “ เวลาก็ผ่านไปนานแล้ว เราจะทดสอบกุมารและสัตว์ทั้งสาม ดูสิว่า จะทำตามอย่างที่พูดไว้หรือเปล่า ”
ฤาษีเสด็จไปหางูก่อน เมื่อถึงรูงูแล้วก็เอ่ยฑีฆะเพียงคำเดียวงูก็เลื้อยออกมาว่า “ ที่ตรงนี้มีทรัพย์ ๔๐ โกฏิ นิมนต์ ท่านขุดเอาไปเถิด ” “ ขอบใจมาก เก็บไว้ตรงนี้แหละเรายังไม่ต้องการหรอก ” เมื่อไปหาหนูเอ่ยเสียงเรียกอุนทุระหนูก็ออกมา “ ท่านขนทรัพย์สินของเราไปหมดเถอะ ” “ ขอบใจเรายังไม่ต้องการหรอกเก็บไว้ที่เจ้าก่อนเถอะ ”
เมื่อพระฤาษีไปหานกแขกเต้าเรียกสุวะเพียงคำเดียวนกก็โผลงจากขอนไม้มาต้อนรับ “ ข้าพเจ้าจะไปหาพวกญาติให้ช่วยขนข้าวสาลีแดงมาถวายท่านรอสักครู่เถิด ” “ ยังหรอก ขอบใจมากเจ้ายังไม่ต้องหรอก เมื่อเราต้องการเราจะบอกเจ้าอีกที ” พระฤาษีหวังจะทดสอบพระกุมารซึ่งได้ครองราชย์สมบัติเป็นพระราชาจึงไปพักที่อุทยาน รุ่งเช้าทุฏฐราชาทรงช้างเลียบพระนครเห็นดาบสแต่ไกล
“ หึ มาแล้วหรือท่านฤาษี ดีล่ะ เราจะจัดการให้สาสมกับที่ท่านทำเราให้เจ็บใจเลย ” ทุฏฐราชาสั่งทหารให้จับพระฤาษีมัดไว้แล้วเฆี่ยนตีทุก ๆ สี่แยก “ ทหารมัดตัวฤาษีไว้นำออกจากพระนครไปตัดหัวที่ตะแลงแกงแล้วเอาตัวเสียบหลาวไว้ ” “ ขอนไม้ลอยน้ำยังดีกว่าคนอกตัญญู เราช่วยคนใจบาปให้รอดตายจากกระแสน้ำกลับเป็นการนำทุกข์มาสู่ตนแท้ ๆ ”
พระดาบสมิได้สะทกสะท้านหรือคร่ำครวญเลยกลับพูดประโยคนี้ทุกที่ทุกแห่งที่ถูกเฆี่ยนตี เหล่าทหารและประชาชนได้เห็นพฤติกรรมของฤาษีดังนั้นก็เกิดความสงสัยจึงเข้าไปซักถาม “ ท่านทำคุณอะไรไว้แก่พระราชาของเรารึ ” พระดาบสจึงเล่าเรื่องให้ฟังรวมถึงเรื่องที่นกหนูและงูนำสมบัติของตนมอบให้ฤาษี “ เราเองช่วยชีวิตพระราชานี้แต่กลับกลายเป็นให้ทุกข์แก่ตน งู หนู และนกยังไม่เนรคุณเช่นนี้เลย ”
ชาวเมืองทั้งหลายพากันใคร่ครวญแล้วก็เห็นพ้องต้องกันว่าพระราชาองค์นี้มักทำลายมิตร มีจิตใจโหดร้ายไร้คุณธรรมและอกตัญญูถ้าให้ครองบ้านเมืองต่อไป เกรงว่าบ้านเมืองจะพบแต่ภัยพิบัติจึงพากันประหารพระราชานั้นเสีย เมื่อทุฏฐราชาสิ้นพระชนม์ เหล่าทหารและประชาชนต่างอภิเษกให้ฤาษีขึ้นครองราชย์แทน เมื่อครองราชแล้วก็ปรารถนาจะทดลองสัตว์ทั้งสามอีกครั้ง
จึงเสด็จไปหางู หนู และนกแขกเต้า สัตว์ทั้งสามล้วนยินดีมอบทรัพย์ของตนให้ พระราชาทรงรับทรัพย์ของงู หนู ที่ฝังไว้ส่วนของนกแขกเต้า เมื่อต้องการข้าวสาลีจึงค่อยนำมา แล้วพระองค์ก็ทรงรับสัตว์ทั้งสามไปเลี้ยงดูอย่างดีตลอดอายุขัย
“ มิใช่แต่ชาตินี้เท่านั้นที่พระเทวทัตจะฆ่าเรา แม้ในชาติก่อน ๆ ก็พยายามมาแล้วเหมือนกัน ”
งู ได้มาเป็น พระสารีบุตร
หนู ได้มาเป็น พระโมคคัลลานะ
นกแขกเต้า ได้มาเป็น พระอานนท์
ทุฏฐราชา ได้มาเป็น พระเทวทัต
พระดาบส ได้เสวยชาติกำเนิดเป็น พระพุทธเจ้า
