กายในภพ - กายนอกภพ
เพราะฉะนั้นจะต้องเรียนให้รู้จักกายของตัวเสียก่อน ว่ากายมนุษย์นี่แหละเป็นตัวโดยสมมุติ กายที่อยู่ในภพนั่นแหละเรียกว่า อตตสมมุติ เรียกว่าตัวโดยสมมุติทั้งสิ้น
ส่วนธรรมล่ะ คือธรรมที่ทำให้เป็นกายมนุษย์น่ะ ก็เรียกว่าธรรมสมมุติเหมือนกันสมมุติชั่วคราวหนึ่ง ไมใช่ตัวที่พระองค์ทรงรับสั่งว่า " สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ" ธรรมทั้งสิ้นไม่ใช่ตัว ตัวทั้งสิ้นไม่ใช่ธรรม ตัวก็เป็นตัวซิ ธรรมก็เป็น ธรรมซิ คนละนัย
มีตัวกับธรรม ๒ อย่างนี้เท่านั้น กายมนุษย์ก็มีตัว กายมนุษย์ก็มีธรรมที่ ทำให้เป็นตัว ตลอดทุกกายทั้ง ๑ กาย มีตัวกับมีธรรมที่ทำให้เป็นตัว แต่ว่าตัวทั้งหลายเหล่านั้นทั้ง กายในภพ เป็นอนิจจํ ทุกขํ อนตฺตา หมดไม่เหลือเลยทั้ง ๑๐ กายนอกภพ เป็น นิจจํ สุขํ อตฺตา หมดไม่เหลือเลย ตรงกันข้ามอย่างนี้เป็น นิจจํ สุขํ อตฺตา เป็นของที่เที่ยงของจริงหมด แต่ว่าในภพแล้วเป็นของไม่เที่ยงไม่จริงหมด
ให้รู้ชัดเสียอย่างนี้ ที่เกิดมาในมนุษย์โลกเป็นภิกษุ เป็นสามเณร เป็นอุบาสก อุบาสิกา ก็เย็นอกเย็นใจสบายอกสบายใจ ไม่ถือเลอะเลือนผิดๆ พลาดๆ ไป ให้รู้จักหลักพระพุทธศาสนาอย่างนี้ ตามความเป็นจริงของทาง มรรคผลตามความเป็นจริงของกายที่เป็นของในภพนอกภพชัดอย่างนี้ละก็ ก็ไม่งมงาย การหาเลี้ยงชีพ หรือการเป็นอยู่ในหมู่มนุษย์ ก็ไม่สับสนอลหม่านกับใคร ให้แต่ ความสุขกับตนและบุคคลผู้อื่นเป็นเบื้องหน้า
จากพระธรรมเทศนาเรื่อง "สิ่งที่เป็นเกาะเป็นที่พึ่ง"
๑๓ กันยายน ๒๔๙๖
