ข้อคิดรอบตัว
เรื่อง : พระมหาสมชาย ฐานวุฑฺโฒ (M.D.; Ph.D)
จากรายการข้อคิดรอบตัว ออกอากาศทางช่อง DMC
วันมาฆบูชากับชาวพุทธ
ในสมัยพุทธกาล อะไรทำให้พระสงฆ์ ๑,๒๕๐ รูป มารวมตัวกัน โดยไม่ได้นัดหมาย ในวันมาฆบูชา
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ธรรมในวันวิสาขบูชา และแสดงธรรมครั้งแรกแก่พระภิกษุปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ ในวันอาสาฬหบูชา ในวันนั้นเมื่อฟังปฐมเทศนาเสร็จ พระอัญญาโกณฑัญญะได้บรรลุธรรมเป็นพระโสดาบัน แล้วขอออกบวช ทำให้สังฆรัตนะเกิดขึ้นครั้งแรกในโลกอย่างสมบูรณ์ หลังจากนั้น พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเผยแผ่ธรรมออกไปอีก จนเกิดพระอรหันต์ ๖๐ รูปแรกในโลก พระองค์ตรัสบอกพระสาวกทุก ๆ รูปที่ติดตามพระองค์อยู่ ว่า บ่วงทั้งหลายที่เป็นของทิพย์และของมนุษย์ เธอทั้งหลายพ้นจากบ่วงนั้นแล้ว เธอจงไปประกาศพรหมจรรย์ คือประกาศคำสอนในพระพุทธศาสนา ให้ไพเราะในเบื้องต้น ท่ามกลาง เบื้องปลาย งามพร้อมทั้งอรรถะ (เนื้อหา) และพยัญชนะ (ลีลา, ตัวอักษร) ให้บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง สัตว์โลกผู้มีธุลีในดวงตาน้อย ผู้จักอาจรู้ทั่วถึงธรรมนั้นมีอยู่ แต่เขาเหล่านั้นย่อมเสื่อมจากคุณที่พึงได้พึงเห็น เพราะเหตุที่ ไม่ได้ฟังธรรม ไปเถิด เธอจงไปคนเดียวหลาย ๆ ทาง อย่าไปทางเดียวหลาย ๆ คน จากนั้นพระองค์ก็ตรัสว่า แม้เราก็จะไปยังอุรุเวลาเสนานิคม เพื่อแสดงธรรมเหมือนกัน และในพรรษาแรกนั้นเอง พระองค์ได้เสด็จไปโปรดชฎิล ๓ พี่น้อง พร้อมบริวารรวมแล้ว ๑,๐๐๓ ท่าน ใช้เวลาถึง ๓ เดือน จึงปราบพยศชฎิล ๓ พี่น้องได้ เพราะทั้ง ๓ พี่น้องนั้นเป็นอาจารย์ใหญ่ของแคว้นมคธ ซึ่งเป็นมหาอำนาจในยุคนั้น และ พระเจ้าพิมพิสารซึ่งเป็นพระราชาของแคว้นทรงนับถือมาก ชาวเมืองจึงพลอยนับถือกันทั้งเมือง ดังนั้นการจะไปพลิกทิฐิมานะของชฎิล ๓ พี่น้องจึงไม่ใช่เรื่องง่าย แต่สุดท้ายชฎิล ๓ พี่น้องก็ยอม แล้วขอออกบวช แล้วไปโปรดพระเจ้าพิมพิสารและชาวเมืองทั้งหลาย ทำให้พระพุทธศาสนาเริ่มมั่นคงมากขึ้น คณะสงฆ์ก็เริ่มมากขึ้น
หลังจากตรัสรู้ธรรมได้ ๙ เดือน ในวันเพ็ญเดือน ๓ จึงเกิดเหตุการณ์จาตุรงคสันนิบาตขึ้น คือมีการประชุมพร้อมขององค์ ๔ โดยไม่ได้นัดหมาย คือ
๑. พระสงฆ์ ๑,๒๕๐ รูป มาประชุมพร้อมกันโดยไม่ได้นัดหมาย
๒. พระสงฆ์ทั้ง ๑,๒๕๐ รูป เป็นพระอรหันต์ผู้ทรงอภิญญาทั้งสิ้น
๓. ทุกรูปล้วนเป็นพระภิกษุที่บวชแบบเอหิภิกขุ-อุปสัมปทา คือพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเป็นผู้บวชให้
๔. วันนั้นเป็นวันเพ็ญขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๓ พระจันทร์เสวยมาฆฤกษ์
เนื่องจากเหตุการณ์ทั้ง ๔ มาประชุมพร้อมกันจึงเรียกว่า จาตุรงคสันนิบาต ซึ่งในสมัยพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทุก ๆ พระองค์ก็จะมีเหตุการณ์แบบนี้เกิดขึ้นเช่นกัน บางยุคพระอรหันต์มารวมตัวกัน ๑,๒๕๐ รูป บางยุค ๑,๒๕๐,๐๐๐ รูป จำนวนอาจจะเปลี่ยนไป แต่เหตุการณ์คล้ายกัน เพราะเป็นวันที่ถือว่าเป็นการลั่นระฆังประกาศพระพุทธศาสนาอย่างเป็นระบบ
เมื่อคณะสงฆ์ในวันนั้นพร้อม พระองค์ก็ทรงประทานโอวาทปาติโมกข์ คือหลักเกณฑ์ในการทำงานเผยแผ่พระพุทธศาสนา ให้ทั้งวิธีการในการสอน และวิธีการปฏิบัติตนขณะไปเผยแผ่ธรรมะ เมื่อคณะสงฆ์ทั้งหมดรับทราบหลักปฏิบัติตรงกัน การออกไปเผยแผ่พระพุทธศาสนาจึงเป็นระบบ และขยายออกไปกว้างขวางอย่างรวดเร็ว
ที่เกิดเหตุการณ์อย่างนี้ได้ก็เพราะว่า พระทุกรูปเป็นพระอรหันต์ทั้งหมด และทรงอภิญญาครบถ้วน คือมีฤทธิ์ทางใจ มีหูทิพย์ ตาทิพย์ รู้วาระจิตทุกอย่าง เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงส่งกระแสจิตออกไป ทุกรูปรู้วาระจิต จึงมาประชุมพร้อมกัน
สำหรับโอวาทปาติโมกข์ที่พระพุทธองค์ทรงให้หลักการไว้นั้น มี ๓ ประการหลักๆ ดังนี้
โอวาทปาติโมกข์ที่เกี่ยวกับหลักการในการทำงาน มี ๓ ข้อ ดังนี้
ข้อที่ ๑ ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา แปลว่า ความอดทน คือความอดกลั้น เป็นตบะอย่างยิ่ง
เนื่องจากพระองค์ทรงทราบว่า การออกไปเผยแผ่ศาสนาจะต้องเจออุปสรรคมากมาย ทั้งจากคนที่ไม่เข้าใจ และคนที่เสียประโยชน์ ซึ่งเขาก็จะต้องหาทางโจมตี จึงทรงสั่งไว้ว่าให้มีความอดทน อดกลั้น
ข้อที่ ๒ นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา แปลว่า พระพุทธเจ้าทั้งหลายตรัสว่า พระนิพพานเป็นเยี่ยมความอดทน ของเราเป็นการอดทนอย่างมีเป้าหมาย เพราะรู้ว่าเรากำลังจะแนะนำสั่งสอนชาวโลกทั้งหลาย ให้มุ่งตรงต่อหนทางพระนิพพาน ซึ่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทุก ๆ พระองค์ตรัสว่าเป็นเยี่ยม
ข้อที่ ๓ นหิปพฺพชิโต ปรูปฆาตี สมโณ โหติ ปรํ วิเหยนฺโต แปลว่า ผู้ทำร้ายผู้อื่นไม่ชื่อว่าบรรพชิต ผู้เบียดเบียนผู้อื่นไม่ชื่อว่าสมณะ หลักการทำงานในพระพุทธศาสนาห้ามทำร้ายใคร ห้ามเบียดเบียนใครเด็ดขาด อย่าไปแก้ปัญหาโดยเอากิเลสไปสู้กับกิเลส
โอวาทปาติโมกข์ที่เกี่ยวกับหลักการในการสอน มี ๓ ข้อ
ข้อที่ ๑ สพฺพปาปสฺส อกรณํ แปลว่า การไม่ทำบาปทั้งปวง คือ การละชั่ว ตั้งแต่ไม่คิดชั่ว พูดชั่ว ทำชั่ว
ข้อที่ ๒ กุสลสฺสูปสมฺปทา แปลว่า การบำเพ็ญกุศลให้ถึงพร้อม คือ ทำความดี
ข้อที่ ๓ สจิตฺตปริโยทปนํ แปลว่า การทำจิตของตนให้ผ่องแผ้ว คือ การบำเพ็ญภาวนาทำใจให้ผ่องใส
กล่าวสั้นๆ ก็คือ ละชั่ว ทำดี ทำใจให้ผ่องใสโอวาทปาติโมกข์ที่เกี่ยวกับหลักการในการปฏิบัติตนของพระภิกษุ มี ๖ ข้อ
ข้อที่ ๑ อนูปวาโท แปลว่า ไม่ว่าร้ายใคร ห้ามโจมตีว่าร้ายใคร
ข้อที่ ๒ อนูปฆาโต แปลว่า ห้ามทำร้ายใคร
ข้อที่ ๓ ปาฏิโมกฺเข จ สํวโร แปลว่า ให้สำรวมความประพฤติให้ดี คือไม่ว่าร้ายใคร ไม่ทำร้ายใคร แต่เน้นการพัฒนาตัวเอง เน้นการปรับปรุงตัวเองให้สมบูรณ์ขึ้น
ข้อที่ ๔ มตฺตญฺญุตา จ ภตฺตสฺมึ แปลว่า รู้ประมาณในการบริโภคโภชนาหาร อยู่ง่าย กินง่าย เรียบง่าย
ข้อที่ ๕ ปนฺตญฺจ สยนาสนํ แปลว่า อยู่ในที่นั่งที่นอนอันสงัด หมั่นทำสมาธิ รักการบำเพ็ญจิต
ข้อที่ ๖ อธิจิตฺเต จ อาโยโค แปลว่า ประกอบความเพียรในอธิจิต ตั้งใจบำเพ็ญภาวนา ข้อนี้แม้ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเองก็ตาม แม้พระอรหันต์ผู้หมดกิเลสแล้วก็ตาม ท่านยังไม่เว้นข้อนี้เลย
นี้คือคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ไม่ใช่พระองค์เดียว แต่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทุกพระองค์ทรงสอนอย่างนี้ นี่คือหลักการปฏิบัติตัวของผู้ประกาศพระพุทธศาสนาจริง ๆ ไม่ใช่เฉพาะพระภิกษุ แม้ ชาวพุทธควรจะถือหลักปฏิบัตินี้ด้วย นี่คือคำตอบว่า ทำไมพระพุทธศาสนาจึงยั่งยืนมั่นคงมา ๒,๐๐๐ กว่าปี
และเผยแผ่ด้วยความสงบร่มเย็นมาโดยตลอด ไม่มีสงครามศาสนาเลย เป็นเพราะพระองค์ทรงวางกรอบ เอาไว้อย่างดีเยี่ยมในโอวาทปาติโมกข์ จึงนับเป็นบุญของพวกเราทุกคน ที่เกิดมาพบพระพุทธศาสนา ขอให้ตั้งใจใช้ประโยชน์ ใช้โอกาสนี้กันให้คุ้ม อย่าเป็นเฉพาะชาวพุทธตามทะเบียนบ้าน อย่างนั้นน่าเสียดาย กว่าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะตรัสรู้ธรรมมาสอนเราได้ ทรงสร้างบารมีมานานมาก ทรงอดทนเสียสละทุกอย่างด้วยความเมตตาต่อเรา เมื่อเราพบพระพุทธศาสนาแล้ว ขอให้ศึกษาและปฏิบัติให้คุ้มกับความเมตตาที่พระองค์ทรงมีต่อพวกเราทุกคน
คำสอนนี้จะนำมาประยุกต์ใช้กับตัวเองได้อย่างไร
ไม่ว่าเราจะทำงานพระพุทธศาสนาหรือทำงานอื่นก็ตาม ใช้หลักการนี้ได้ ๑. อดทน ๒. เป้าหมายชัดเจน ๓. มีปัญหาอะไรเกิดขึ้นต้องแก้ด้วยความดี นี้คือหลักการทำงานทางโลก แค่นี้ก็เหลือเฟือแล้ว
มาดูต่อว่า พระองค์ทรงให้หลักการสอนไว้อย่างไร สั้นๆ คือ ละชั่ว ทำดี ทำใจให้ผ่องใส ถ้าคำ เต็ม ๆ ก็บอกว่า การไม่ทำบาปทั้งปวง การบำเพ็ญกุศลให้ถึงพร้อม การทำจิตของตนให้ผ่องแผ้ว นี่คือหลักการ ที่พระพุทธเจ้าทุกๆ พระองค์ตรัสอีกเหมือนกัน ชาวพุทธทุกยุคทุกสมัย จะต้องเดินบนเส้นทางนี้ ละชั่ว ทำดี ทำใจให้ผ่องใส
แต่เดิมเราเน้นวันวิสาขบูชาเป็นพิเศษ
วันมาฆบูชาแม้มีความสำคัญแต่ก็ไม่ได้เน้น
รัชกาลที่ ๔ ท่านทรงเห็นความสำคัญ
จึงทรงหยิบยกวันนี้ขึ้นมาให้เห็นความสำคัญ และเนื่องด้วยพระองค์เป็นกษัตริย์
จึงมีศักยภาพที่จะทำให้ชาวพุทธทั้งประเทศ ให้ความสำคัญกับวันนี้
ในอดีตประเทศไทยไม่มีวันมาฆบูชา อะไรทำให้รัชกาลที่ ๔ ทรงกำหนดให้มีวันมาฆบูชาขึ้น
ที่จริงในพระพุทธศาสนาเรามีเหตุการณ์ที่สำคัญเกิดขึ้นมากมาย อยู่ที่ว่าจะหยิบยกเหตุการณ์ไหนขึ้นมาปฏิบัติ มาระลึกถึงเป็นพิเศษ ที่ตรงกันทั้งโลกคือ วันวิสาขบูชา เพราะเป็นวันประสูติ ตรัสรู้ ปรินิพพาน หรือวันที่เกี่ยวโยงกับวัตรปฏิบัติของสงฆ์ เช่น วันเข้าพรรษา วันออก-พรรษา เป็นต้น
แต่เดิมเราเน้นวันวิสาขบูชาเป็นพิเศษ วันมาฆบูชาแม้มีความสำคัญแต่ก็ไม่ได้เน้น รัชกาลที่ ๔ ท่านทรงเห็นความสำคัญ จึงทรงหยิบยก วันนี้ขึ้นมาให้เห็นความสำคัญ และเนื่องด้วยพระองค์เป็นกษัตริย์ จึงมีศักยภาพที่จะทำให้ชาวพุทธทั้งประเทศให้ความสำคัญกับวันนี้ จากประเทศไทยก็ขยายไปถึงลาว กัมพูชา และตอนนี้ที่มีการเวียนเทียน มีการปฏิบัติธรรมเป็นพิเศษในวันมาฆบูชา ก็มีไทย ลาว กัมพูชา ส่วนประเทศพม่าและศรีลังกายังไม่มีเหมือนเรา
อะไรคือจุดประสงค์ของการเวียนเทียนในวันมาฆบูชา
ในวันมาฆบูชาครั้งแรกไม่มีการเวียนเทียน เพราะมีแต่พระอรหันต์ทั้งหมด พระสัมมาสัมพุทธเจ้าประทับเป็นประธาน มีพระอรหันต์ทั้ง ๑,๒๕๐ รูป นั่งล้อมพระองค์ไว้ แล้วพระองค์ก็ทรงประทานโอวาทปาติโมกข์ให้เป็นหลักในการออกไปประกาศพระพุทธศาสนา
แต่เรายังไม่ใช่พระอรหันต์ ดังนั้นจึงมีการเวียนเทียนเกิดขึ้น เพื่อบูชาคุณของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และพระอรหันต์ ๑,๒๕๐ รูป ซึ่งเราใช้การระลึกถึงบูชา เวลาเวียนเทียนเราก็ถือทั้งเทียนและธูป เทียนคือบูชาด้วยแสงสว่าง ธูปคือบูชาด้วยของหอม ส่วนการเดินเวียนเทียนเขาเรียกว่าเดินเวียนประทักษิณ คำว่าประทักษิณ แปลว่าข้างขวา คือเอาแขนขวาของเราอยู่ใกล้กับสิ่งที่เราจะให้ความเคารพ การเวียนเทียนของเราจึงเกิดขึ้น เพื่อเป็นการแสดงถึง ความเคารพบูชาต่อพระรัตนตรัยนั่นเอง
ถ้าเราไม่มีโอกาสไปเวียนเทียน เราจะจุดเทียนไว้ในที่พักแทนได้ไหม
ถ้าเราอยู่ต่างประเทศ และวัดที่ใกล้ที่สุดห่างจากเราไปสัก ๕ ชั่วโมง เราไปไม่ไหวเพราะเดินทางไกล ถ้าเป็นอย่างนี้จะแสดงความเคารพต่อพระรัตนตรัยอย่างนี้ก็ได้ สำคัญที่ความตั้งใจของเรา แต่ถ้าในห้องของเรามีพระพุทธรูปอยู่ หรือเราห้อยพระอยู่ เราก็อาจอาราธนาพระที่ห้อยอยู่มาวางไว้บนโต๊ะ แล้วเวียนรอบโต๊ะ ๓ รอบ โดยสวดมนต์ นั่งสมาธิ ทำใจให้ผ่องใสก่อน แล้วค่อยเวียนเทียนรอบองค์พระ ด้วยความเคารพเลื่อมใสในพระรัตนตรัยอย่างสูงสุดจริงๆ ทำด้วยความตั้งใจอย่างนี้ อานิสงส์ก็จะเกิดขึ้นกับเราเช่นเดียวกัน แต่ถ้าวัดอยู่ข้างบ้าน เราขี้เกียจไป แล้วใช้วิธีเวียนเทียนอย่างนี้ เริ่มต้นก็ผิดแล้ว
นอกจากการเวียนเทียนและการไปฟังธรรมแล้ว ยังมีอะไรที่ควรปฏิบัติในวันมาฆบูชาอีกไหม
เราควรจะมาทบทวนตัวเองตามหลักการ ๓ ประเด็นที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงสอนไว้ในโอวาทปาติโมกข์ เพื่อสำรวจตัวเองว่าขณะนี้เรายืนอยู่ตรงจุดไหน กำลังทำอะไรอยู่ สิ่งที่เราทำอยู่สอดคล้องตามหลักการ ที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าให้ไว้หรือไม่ ซึ่งจะเป็นเหมือนการปรับจูนเครื่อง ปรับทิศทาง ปรับศูนย์ของเรา แล้วนาวาชีวิตของเราลำนี้ ก็จะแล่นไปข้างหน้าได้อย่างตรงต่อเป้าหมาย และประสบความสุขความสำเร็จในที่สุด
กิจกรรมในวันมาฆบูชาของวัดพระธรรมกายเป็นอย่างไรบ้าง
มีการตักบาตรพระภิกษุสงฆ์กว่าพันรูป ตั้งแต่ ๖ โมงเช้า หลังจากนั้น ๐๙.๓๐ มีการสวดมนต์ นั่งสมาธิ ถวายภัตตาหารเพล ช่วงบ่ายมีการปฏิบัติธรรมอีกรอบ แล้วก็ฟังธรรม ส่วนช่วงกลางคืนมีการเวียนเทียน และจุดโคมประทีป เป็นแสนดวงบูชาพระรัตนตรัย ซึ่งมีชาวพุทธจากต่างประเทศ มาร่วมงานกันหลายสิบประเทศทีเดียว ทั้งคณะสงฆ์และพุทธศาสนิกชนจากต่างประเทศ เป็นการระลึกถึงการที่พระสงฆ์มาประชุมพร้อมกัน ถือเป็นวันบุญใหญ่อีกวันหนึ่ง เพราะฉะนั้นท่านสาธุชนท่านใดปลอดโปร่งจากภารกิจ ก็มาเอาบุญกุศลนี้เกื้อหนุนตัวเรา ให้ผ่านพ้นวิกฤตการณ์ทุกเรื่องราวได้อย่างสบายๆ แล้วก็จะได้ประสบความสำเร็จในชีวิตกันทุกคน....
