บันไดขั้นที่ ๓๔ ทำพระนิพพานให้แจ้ง
มีที่ไหนในโลกบ้างที่ทุกข์เข้าไปไม่ถึง ? ไม่มี
ทำไมเจ้าชายสิทธัตถะจึงออกบวช ? จะหาที่ที่ทุกข์เข้าไปไม่ถึง
แล้วพบไหม ? พบแล้ว
แล้วที่นั้นอยู่ที่ไหน ? นิพพาน
แล้วนิพพานอยู่ที่ไหน ? นั้นซี จึงต้องมาศึกษาเรื่องนี้กัน
นิพพาน แปลว่า ความดับ คือดับกิเลส ดับทุกข์
นิพพาน แปลว่า ความพ้น คือ พ้นทุกข์ พ้นจากภพสามและยังแปลได้อีกหลายอย่าง
โดยความหมาย นิพพานหมายความได้ ๒ นัยยะใหญ่ ๆ คือ
๑. สอุปาทิเสสนิพพาน คือ นิพพานเป็น ได้แก่ นิพพานของพระอริยเจ้า ผู้ละกิเลสได้แล้ว แต่ยังมีชีวิตอยู่เพี่อทำประโยชน์แก่สัตวโลกต่อไป
๒. อนุปาทิเสสนิพพาน คือ นิพพานตาย ได้แก่ นิพพานของพระอริยเจ้า ผู้หมดกิเลสแล้วโดยสิ้นเชิง และขันธ์ ๕ ก็แตกสลายด้วย หมดภาวะแห่งการสืบต่อทางร่างกายและจิตใจ เป็นธรรมขันธ์ล้วนๆ
พระนิพพานอยู่ที่ไหน ?
ในกายมนุษย์ มีธรรมภายใน
ในธรรมภายใน มีนิพพาน
