อุปสรรคที่สำคัญของการเจริญสมาธิ โดยเฉพาะในระดับอุปจารสมาธิ คือ นิวรณ์
นิวรณ์ แปลว่า เครื่องกั้น เครื่องกัน หรือเครื่องขัดขวาง คือ ขัดขวางไม่ให้เราประสบความเจริญไม่ให้เราทำสมาธิได้ผล ไม่ให้เราได้รับความสุข กล่าวอีกนัยหนึ่ง นิวรณ์ คือ กิเลสที่ทำให้จิตมัวหมอง และ กันจิตไม่ให้บรรลุความดีนั่นเอง
นิวรณ์ มีอยู่ 5 อย่าง คือ
1. กามฉันทะ คือ ความรักใคร่ในทางกาม ความยินดีในกามคุณทั้ง 5 อันได้แก่ รูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส ซึ่งเมื่อเกิดขึ้นแก่ผู้ใด จิตใจก็เร่าร้อนประดุจดังไฟเผาจิตใจของบุคคลผู้นั้น
2. พยาบาท คือ ความปองร้าย ความอาฆาต การผูกพยาบาทอาฆาตปองร้ายนั้นเปรียบเสมือน ไฟที่เผาผลาญจิตใจของเรามิให้สุขสงบ
3. ถีนมิทธะ คือ ความท้อแท้ และความเกียจคร้าน กิเลส 2 ชนิดนี้เปรียบเสมือนเชื้อราที่จับต้นไม้ หรือพืชผักให้เหี่ยวเฉาตาย เพราะเมื่อกิเลส 2 ชนิดนี้จับจิตใจของเรา จะทำให้เราท้อแท้และหมดกำลังใจที่จะทำความดี
4. อุทธัจจกุกกุจจะ คือ ความฟุ้งซ่าน และความรำคาญ กิเลส 2 ประการนี้ ทำให้จิตใจหม่นหมอง ฟุ้งซ่าน หาความสุขใจมิได้ บางคนถึงกับเป็นโรคประสาทไปก็มี
5. วิจิกิจฉา คือ ความสงสัยลังเลใจ ไม่อาจตัดสินใจได้ ในแนวปฏิบัติ ผู้ที่มีความสงสัยลังเลใจ ไม่อาจตัดสินใจทำสิ่งใดได้ ก็ไม่สามารถจะก้าวไปข้างหน้าได้ ไม่ว่าจะในด้านการดำรงชีวิต หรือในด้านการ เจริญภาวนาก็ตาม สมควรกำจัดนิวรณ์ข้อนี้เสียจึงจะสามารถพัฒนาจิตให้สูงขึ้นได้
การเจริญสมาธิภาวนาก็คือ การทำใจของเราให้หยุดนิ่งอยู่ ภายในศูนย์กลางกายของตัวเราเอง กล่าวอีกอย่างหนึ่งก็คือ การดึงใจกลับเข้ามาสู่ภายในให้ใจอยู่กับเนื้อกับตัวของเราในอารมณ์ที่สบาย นี้คือวิธีการทำให้เกิดสมาธิอย่างง่ายๆ และก็เข้าถึงอย่างรวดเร็ว คือ การดึงใจที่ซัดส่ายไปในอารมณ์ต่างๆ ในความคิดต่างๆ จะเป็นเรื่องครอบครัว ธุรกิจการงาน การศึกษาเล่าเรียน เรื่องสนุกสนานเฮฮา หรือเรื่องอะไรที่นอกเหนือจากนี้ก็ตาม ดึงกลับเข้ามาอยู่กับตัวของเรา ให้มามีอารมณ์เดียว ใจเดียว พระเดชพระคุณพระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) ท่านใช้คำว่า “ ให้ความเห็น ความจำ ความคิด ความรู้ 4 อย่างนี้รวมหยุดเป็นจุดเดียว ในอารมณ์ที่สบาย ที่กลางกายของเรา”
จากหนังสือ DOU
วิชา SB 101 วิถีชาวพุทธ
