ขั้นตอนการเจริญอุเบกขาภาวนา
ในการเจริญอุเบกขานี้ มีข้อที่แตกต่างจากการเจริญพรหมวิหารสามอย่างข้างต้น คือ พรหมวิหารสามอย่างข้างต้น ไม่มีการจำกัดบุคคล ใครจะปฏิบัติก็ได้และสามารถทำได้สำเร็จ ถึง ขั้นตติยฌาน ส่วนการเจริญอุเบกขาภาวนา ผู้เจริญจะต้องเป็นผู้ที่ผ่านการปฏิบัติ เมตตา กรุณา มุทิตา อย่างใดอย่างหนึ่งมาก่อนจนกระทั่งบรรลุเป็นฌานลาภีบุคคล จึงจะเจริญอุเบกขาภาวนา ต่อไปได้ และสามารถปฏิบัติให้สำเร็จผลถึงรูปฌานขั้นสูงสุด คือ จตุตถฌาน ส่วนจตุตถฌานที่เกิดจากกัมมัฏฐานชนิดอื่น เช่น การเพ่งกสิณ อานาปานสติ ไม่สามารถอุดหนุนการเจริญอุเบกขาให้สำเร็จถึงขั้นฌานได้เพราะเป็นอารมณ์กัมมัฏฐานคนละชนิด อีกทั้งมีสภาพไม่ถูกกัน(วิสภาคะ) นั่นคือ กสิณบัญญัติ หรือ อานาปานสติบัญญัติ เป็นอารมณ์ที่เน้นให้เห็นความไม่มีตัวตน เป็นของจำแนกแยกแยะ ส่วนสัตว์บัญญัติในอัปปมัญญาพรหมวิหาร เน้นความเป็นสัตว์ เป็นบุคคล จึงมีความแตกต่างกัน จึงไม่สามารถอุดหนุนกันได้
1. กิจเบื้องต้นก่อนการเจริญอุเบกขา
2. บุคคลที่ควรเจริญอุเบกขาเป็นอันดับแรก
อยํ สตฺโต กมฺมสฺสโก โหติ สัตว์ผู้นี้เป็นผู้มีกรรมเป็นของของตน
ตั้งแต่ 2 คนขึ้นไปใช้ว่า
เอเต สตฺตา กมฺมสฺสกา โหนฺติ สัตว์ทั้งหลายเป็นผู้มีกรรมเป็นของของตน
หรือว่า
สพฺเพ สตฺตา กมฺมสฺสกา โหนฺติ สัตว์ทั้งปวงเป็นผู้มีกรรมเป็นของของตน
ภาวนาในใจไปอย่างนี้บ่อยๆ หลายครั้ง จนกว่าความเป็นกลางๆ ในบุคคลนั้นจะปรากฏขึ้นในใจอย่างชัดเจน เมื่อพยายามปฏิบัติอยู่อย่างนี้ ความวางใจเป็นกลางๆ อย่างเป็นปกติในบุคคลนั้นก็จะตั้งขึ้นอย่างแน่วแน่ กิเลสทั้งหลายก็สงบลงไปชั่วขณะ ต่อจากนั้นให้เจริญอุเบกขาไปยังคนอื่นๆ ต่อไป มีคนที่รัก เป็นต้น
3. บุคคลที่ควรเจริญอุเบกขาเป็นอันดับต่อไป
ผู้มีอุเบกขาจิตแผ่ไปในบุคคลทั้งปวง เหมือนอย่างได้เห็นบุคคลที่พอใจก็ไม่ใช่ ไม่พอใจก็ไม่ใช่ แล้ววางเฉยอยู่อย่างนั้น30)
เพราะฉะนั้น เมื่อได้เจริญอุเบกขาให้เกิดขึ้นในบุคคลที่เป็นกลางๆ จนกระทั่งจิตมีลักษณะนุ่มนวลควรแก่งานจนได้ที่ดีแล้ว จากนั้นจึงเจริญอุเบกขาไปยังบุคคลที่รัก ต่อจากนั้นเป็นคนที่เป็นเพื่อนรักมากหรือสหายนักเลง สุดท้ายจึงเจริญอุเบกขาไปในคนที่เป็นคู่เวร
----------------------------------------------------------------------------
29) วสี แปลว่าความชำนาญคล่องแคล่ว วสีทั้ง 5 คือ ชำนาญคล่องแคล่วในการนึกตรวจดูองค์ฌานที่ตนได้ออกมาแล้ว ชำนาญในการเข้าฌาณได้รวดเร็ว ชำนาญในการรักษาจิตไม่ให้ตกภวังค์ ชำนาญในการออกจากฌานตามที่ตนต้องการ ชำนาญในการทวนองค์ฌาน.
30) อภิธรรม วิภังค์, มก. เล่ม 78 ข้อ 748 หน้า 446.
MD 407 สมาธิ 7: สมถกัมมัฏฐาน 40 วิธี
