ความประณีตแห่งอรูปฌาน
อรูปฌานเหล่านี้ มีอยู่ 4 ระดับ โดยการล่วงอารมณ์แต่ละอย่าง ดังนี้คือ
อรูปฌานที่ 1 โดยการก้าวล่วงรูปนิมิต
อรูปฌานที่ 2 โดยก้าวล่วงอากาศ
อรูปฌานที่ 3 โดยก้าวล่วงวิญญาณที่เป็นไปอยู่ในอากาศ
อรูปฌานที่ 4 โดยก้าวล่วงความไม่มีแห่งวิญญาณที่เป็นไปอยู่ในอากาศ
อรูปฌานนี้จะไม่มีการละองค์ฌานในแต่ละขั้นเพื่อให้ถึงฌานที่สูงกว่าเหมือนกับใน รูปฌาน เพราะองค์ฌานของอรูปฌานทุกระดับ คือ อุเบกขาและเอกัคคตาแม้ว่าองค์ฌานแต่ละระดับจะเป็นตัวเดียวกัน แต่อรูปฌานในขั้นที่สูงกว่าย่อมมีความประณีตกว่าอรูปฌานในขั้นที่ต่ำกว่า การที่อรูปฌานทั้ง 4 มีความประณีตมากกว่ากันและกันนั้น มีอุปมาดังนี้คือ
อุปมาที่ 1
ในพื้นชั้นล่างแห่งปราสาท 4 ชั้น กามคุณ 5 ที่ประณีตด้วยเครื่องบำรุงบำเรอ มีการฟ้อนรำ ขับร้อง และบรรเลงดนตรี เครื่องหอมและพวงดอกไม้ อาหาร ที่นอนและเครื่องนุ่งห่มเหมือนของที่เป็นทิพย์ เป็นต้น ทุกสิ่งจัดไว้ครบ แต่ในชั้นที่ 2 กามคุณ 5 จัดไว้ประณีตกว่าชั้นล่าง ในชั้นที่ 3 ประณีตกว่านั้นไปอีก ในชั้นที่ 4 ประณีตกว่าชั้นอื่นๆ แม้ว่าพื้นทั้ง 4 ชั้นจะเป็นพื้นปราสาทเหมือนกัน แต่ก็มีความแปลกจากกันโดย พื้นปราสาทชั้นบนจะประณีตกว่าชั้นล่าง เพราะความสมบูรณ์แห่งกามคุณ 5 ต่างกัน
อุปมาที่ 2
มณฑปหลังหนึ่งตั้งอยู่ในที่ไม่สะอาด คราวนั้น ชายผู้หนึ่งมาที่นั่น เกลียดที่ไม่สะอาด จึงโหนอยู่ที่มณฑปเหมือนถูกแขวนไว้ ต่อมาชายคนหนึ่งมาอาศัยเกาะที่ชายคนแรก ต่อมามีชายอีกคนหนึ่งมาถึง และคิดว่า “ ชายคนที่เกาะมณฑปและชายคนที่เกาะอาศัยชายคนแรกนั้น ย่อมลำบากและอาจจะตกจากมณฑปแน่ เราจะอยู่ข้างนอกนี่ล่ะ” ชายคนที่สามนี้ ไม่อาศัยเกาะใครๆ แต่ยืนอยู่ข้างนอกมณฑป ต่อมามีชายอีกคนหนึ่งมาพบเข้า จึงคิดว่า “ เราอาศัยชายคนที่ยืนอยู่ข้างนอกดีกว่า” เหตุการณ์ของชายทั้ง 4 นี้ เปรียบเสมือนอรูปฌานทั้ง 4 ดังนี้คือ
----------------------------------------------------------------------------
MD 407 สมาธิ 7: สมถกัมมัฏฐาน 40 วิธี
