ดังได้กล่าวไปแล้วว่าในช่วงหลายร้อยปีแรกหลังพุทธกาล พระไตรปิฎกสืบทอดโดยวิธีมุขปาฐะและจารึกเป็นอักขระครั้งแรกราว 400 ปีเศษหลังพุทธกาล เราสามารถกล่าวอย่างแน่นอนได้ว่ามีพระไตรปิฎกในรูปลักษณ์ปัจจุบันก็ราว พ.ศ. 900 เศษในสมัยพระพุทธโฆษาจารย์ เนื่องจากมีคัมภีร์อรรถกถาเป็นการยืนยัน ดังนั้นจึงมีนักวิชาการจำนวนไม่น้อยตั้งข้อสงสัยถึงความน่าเชื่อถือของการอาศัยข้อความที่มีบันทึกในพระไตรปิฎกเป็นหลักฐานในการวิเคราะห์ถึงกำเนิดของตัวพระไตรปิฎกเองในยุคโบราณอันไกลโพ้นสมัยที่ยังไม่มีบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรเลย
...อ่านต่อ
