ชาดก 500 ชาติ
อารามทูสกชาดก-ชาดกว่าด้วยความฉลาดอันไม่เป็นประโยชน์
ครั้งเมื่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้เดินทางเผยแผ่พระธรรมในที่ต่างๆ ครั้งหนึ่งได้เสด็จไปที่แคว้นโกศล ครั้งนั้นมีภิกษุตามเสด็จไปด้วยมากมาย เมื่อองค์ศาสดาเดินทางมาถึงแคว้นโกศล ได้มีเศรษฐีผู้หนึ่งได้นิมนต์ให้พักที่บ้านของตน
เศรษฐีใจบุญผู้นี้เลื่อมใสในพระพุทธศาสนาอย่างมาก เมื่อเห็นว่าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จผ่านมา ก็ไม่ละโอกาสที่จะได้ฟังธรรม “ นิมนต์ขอรับ กระผมได้เตรียมพระกระยาหารไว้พร้อมแล้วขอรับ ” “ ดีใจจัง วันนี้ได้มีโอกาสฟังธรรมด้วย ”
“ ฟังเจ้าบ่นทุกวัน จนข้าเบื่อแล้ว วันนี้ได้ฟังธรรมโชคดีจริงๆ ” เมื่อองค์พระศาสดาแสดงธรรมเรียบร้อยแล้ว เศรษฐีก็เชิญชวนให้ชมอุทยานในบ้านของตน “ บ้านของกระผมมีอุทยานที่สวยงามมาก ขอเชิญเสด็จชมสักครั้งเถิด ขอรับ ” “ เศรษฐีนี้เห่อสวนของตัวเองจริงๆ ใครมาก็ต้องอวด ”
“ หือ ก็สวนสวยจริงๆ นี่น่า ข้าเองก็ช่วยดูแลด้วยนะ ถึงได้สวยอย่างนี้ ” ภิกษุทั้งหลายเดินชมอุทยานตามคำนิมนต์ของเศรษฐี อุทยานด้านหนึ่งสวยงาม ยังกับถูกเนรมิต อีกด้านกลับแห้งแล้งดอกไม้ต้นไม้ล้มตาย จึงเกิดความสงสัยขึ้น
“ ท่านเศรษฐี ทำไมสวนของท่านถึงมีส่วนที่แห้งแล้งด้วยละ ” “ ก็เด็กชาวบ้านที่มารดน้ำต้นไม้ให้กระผมนะสิ ขอรับ รดน้ำยังไงก็ไม่รู้ พวกนี้เล่นถอน ออกมาทั้งรากแล้วก็รด ต้นไม้ของผมก็เลยตายหมด ” พระพุทธองค์ทรงรู้แจ้งด้วยญาณ จึงตรัสว่า มิใช่แต่ในครั้งนี้หรอก เด็กชาวบ้านเหล่านี้ แม้แต่ในอดีตก็เคยทำลายสวนมาก่อน
แล้วพระองค์ก็ทรง เล่าเรื่อง อารามทูสกชาดก ณ เมืองพาราณสี ครั้งนั้นเจ้าเมืองพาราณสี ได้จัดงานเทศกาลประจำปี ชาวบ้านทั้งใกล้และไกลต่างเดินทางมาร่วมงานกันอย่างล้นหลาม
“คนอื่นเค้าก็ได้ไปเที่ยวกันหมด มีแต่เราที่ต้องมานั่งเฝ้าต้นไม้ โอ๊ย อยากไปเที่ยวในงานจัง ” นายคนสวนบ้านเศรษฐีหลังหนึ่ง นั่งทุกข์ใจอยู่ในสวน ด้วยจิตอยากออกไปเที่ยวในเมืองอย่างคนอื่นๆ บ้าง
แต่เนื่องจากเป็นฤดูแล้ง ต้นไม้ที่ปลูกใหม่จะขาดน้ำ หากว่าเค้าออกไปเที่ยว ก็จะไม่มีใครคอยรดน้ำต้นไม้ ในอุทยานนั้น มีลิงอยู่ฝูงหนึ่งอาศัยอยู่ ลิงฝูงนั้น ได้เก็บดอกผลของต้นไม้ต่างๆ สุขสบายอยู่ตลอดมา นายสวนจึงคิดแผนการให้ลิงฝูงนี้ช่วยรดน้ำต้นไม้แทนตน
“ นี้แน่ะเพื่อน เราเคยร่วมทุกข์ ร่วมสุขกันมาไม่น้อย อุทยานเป็นที่กินและที่อยู่ของเพื่อนมานานแล้วใช่ไหม ” “ เจี๊ยกๆๆ ใช่แล้วท่าน ถ้าไม่มีอุทยานนี้ พวกเราคงลำบากันมาก พวกเราขอขอบคุณท่านมากที่คอยดูแลเอาใจใส่ พวกเราบำรุงรักษาต้นไม้พวกนี้ให้ออกดอกผลงดงามตามฤดูกาล พวกท่านช่างต่างมีพระคุณกับเราจริงๆ เลย เจี๊ยกๆ ๆ ”
“ เจ้าคิดได้อย่างนี้ก็ดี บัดนี้ในเมืองมีงานเทศกาลประจำปี ชั้นอยากไปเที่ยวบ้าง แต่ก็ยังเป็นห่วงว่ายังไม่มีใครรดน้ำต้นไม้ที่เพิ่งปลูกใหม่นะสิ ถ้าชั้นจะฝากเพื่อนช่วยดูแลรดน้ำต้นไม้ให้ จะได้ไหม ” “ ได้สิท่าน ข้ายินดี เดี๋ยวพวกเราจะเอาใจใส่รถน้ำให้อย่างดีเลยทีเดียว เจี๊ยกๆๆ ”
“ แล้วข้าจะเป็นคนรดน้ำในสวนนี้ให้เองนะ เรื่องรดน้ำนี้ถนัดยิ่งนัก ” “ ข้าก็เหมือนกัน ท่านเที่ยวให้สนุกเถอะ ทางนี้เราจัดการเอง ” ทุกอย่างเป็นไปตามแผนการที่วางไว้ของคนสวน ในวันนั้นเค้าได้ออกไปเที่ยวงานกับเพื่อนๆ อย่างสนุกสนาน “ เฮ้ย เพื่อนเกลอ รอข้าด้วยสิ รอด้วยๆ ”
ก่อนออกไปเที่ยวนายอุทยานได้นำเครื่องมือรดน้ำจำนวนมาก มาวางไว้ให้ฝูงลิงทั้งหลาย ซึ่งฝูงลิงทั้งหลายก็ล้วนเต็มใจทำงาน ช่วยกันหยิบกระออมตักน้ำเตรียมรดน้ำต้นไม้ ขณะที่ลิงทั้งหลายเตรียมตัวรดน้ำต้นไม้ พลันลิงจ่าฝูงก็เกิดความคิดขึ้นมาอย่างหนึ่ง “ช้าก่อนพวกเรา อย่าเพิ่งทำ พวกเราคิดดูดีๆ ถ้าพวกเรารถน้ำกันไปเรื่อยๆ รดไม่เป็นมันจะเปลืองน้ำนะยิ่งเป็นหน้าแล้งอยู่ด้วย เจี๊ยก ” “ เราจะทำยังไงกันดีละ ลูกพี่ ”
“ ดีนะ ที่ข้าเฉลียวฉลาดรอบตัวไปทุกด้าน น้ำหายาก พวกเราต้องรดน้ำกันอย่างประหยัดๆ รดให้พอดีกับความต้องการของต้นไม้ ” “ แล้วเราจะรู้ได้ยังไงล่ะลูกพี่ ว่าต้นไม้แต่ละต้นมันต้องการน้ำเท่าไหร่ ” “ พวกเจ้านี่ช่างไม่รู้อะไรเลย มันจะไปยากอะไร นี่พวกเจ้าดูข้านี่ อยากรู้ว่าต้นไม้ต้องการน้ำเท่าไหร่ ก็ดูที่รากสิ ถอนต้นไม้ออกมาก่อน ต้นไหนรากยาวก็รดมากหน่อย รากสั้นๆ ก็รดนิดๆ ก็พอ ถูกใจในความฉลาดของข้าละสิ ”
ลิงบริวารทั้งหลายต่างก็เห็นดีเห็นงามตามจ่าฝูง จึงช่วยกันถอนต้นไม้ขันมาดูรากแล้วก็รดน้ำ ทำให้ต้นไม้ที่ปลูกใหม่เสียหายเป็นอันมาก ในขณะนั้นมีบัณฑิตผู้หนึ่งเดินมาในสวน เมื่อเห็นการกระทำของฝูงลิงจึงเอ่ยปากถามขึ้น
“ ลิงเอ๋ย เหตุใดพวกเจ้าจึงต้องถอนต้นไม้เหล่านี้ด้วยเล่า ” “ พวกเรากำลังรดน้ำต้นไม้อยู่นะสิ ” “ แล้วทำไมท่านต้องถอนต้นไม้ออกมาด้วยล่ะ ” “คนอย่างเจ้าจะไปรู้อะไร มันเป็นวิธีประหยัดน้ำของพวกเราไงล่ะ ” เมื่อบัณฑิตทราบเรื่องราวทั้งหมดจึงอธิบายให้พวกลิงได้เข้าใจ
“ เจ้าลิงเอ๋ย ความคิดของเจ้าที่จะประหยัดน้ำนั้นถูกแล้ว แต่เจ้าไม่จำเป็นต้องถอนต้นไม้ออกมาดูรากหรอก เจ้าดูแค่ขนาดของต้นไม้ก็พอ ต้นเล็ก ก็รดน้ำน้อยหน่อย ต้นใหญ่ๆ เจ้าก็รดให้มากหน่อย ”
“ ท่านไม่ต้องมาพูดหรอก ท่านนั้นแหละที่ไม่รู้เรื่อง เราอยู่กับต้นไม้มาตั้งแต่เกิด พวกเราย่อมเข้าใจดีกว่าท่าน ลิงทั้งหลายรีบรดน้ำต้นไม้ตามวิธีของเราต่อไปเถอะ อย่าไปสนใจ ฮิๆๆๆ ”
“ โธ่เอ่ยเจ้าลิงโง่ ช่างอวดฉลาดจริงหนอ คิดทำประโยชน์ แต่กลับทำความเสียหายเสียนี่ ” เมื่อบัณฑิตมองไม่เห็นผลที่จะอธิบายต่อไป จึงเดินออกไปจากสวนด้วยความเศร้าใจ
พวกลิงทำงานของตนจนเสร็จ ก็พากันพักผ่อนนั่งดูผลงานด้วยความภาคภูมิใจ เมื่อคนสวนกลับจากไปเที่ยวในเมืองมาถึง ก็พบสวนที่เละเทะต้นไม้ล้มตายเสียหาย
“ เฮ้ย พวกเจ้าทำอะไรกับสวน ทำไมสวนถึงได้เสียหายมากขนาดนี้ ไปเลย ออกไปอยู่ที่อื่นเลย ชิชะ อุตส่าห์ไว้อกไว้ใจกลับทำสวนเสียหายสะนี่ ”
เจ้าลิงอวดฉลาด ไม่เชื่อคำตักเตือนของบัณฑิต ต้องพบกับบทลงโทษถูกไล่ออกจากสวน ระเหเร่ร่อนไปอยู่ในป่า หากินไม่สะดวกอย่างเคย
ฝูงลิงอวดฉลาด กำเนิดเป็น เด็กชาวบ้านที่ทำลายสวนเศรษฐี
บัณฑิตในครั้งนั้น เสวยพระชาติเป็น พระพุทธเจ้า
