ชาดก 500 ชาติ
ผลชาดก-ชาดกว่าด้วยความสามารถในการดูผลไม้
ในสมัยพุทธกาลนั้น ชนชาวอารยันได้ปกแผ่ความไพศาลแห่งอำนาจไปกว่าครึ่งชมพูทวีป มีโกศลรัฐเป็นมหาอาณาจักรและสาวัตถีเป็นนครหลวง สมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประทับเจริญพระธรรมเทศนาชาดกเกือบ ๕๐๐ พระชาติ ณ เมืองนี้ นอกฤดูพรรษาหนึ่งก่อนที่เหล่าภิกษุสงฆ์จะออกจาริกไปเผยแผ่พระพุทธธรรมตามนิคมแว่นแคว้นต่าง ๆ
ชาวพระนครก็มักกราบอาราธนาพระพุทธองค์เสด็จรับภัตตาหารที่บ้านเรือนตนอยู่มิได้ขาด ครั้งหนึ่งทรงรับนิมนต์คหบดีเจ้าของสวนผลไม้ จึงเสด็จนำหมู่ภิกษุสงฆ์ไปตามการอาราธนานั้น ชาวสวนผลไม้จัดพระพุทธอาสนะให้พระพุทธองค์ประทับภายในเคหสถานของตนพร้อมกับพระเถระผู้ใหญ่ “ กราบอาราธนาพระสมณะโคดมและพระเถระผู้มีอายุเข้าในเรือนให้ข้าพเจ้าได้ถวายภัตตาหารอันประณีตบนพุทธอาสน์และอาสนะสงฆ์เถิด ส่วนพระภิกษุที่ตามเสด็จมานั้น ข้าพเจ้าขออาราธนาท่านตามคนสวนของข้าไปอีกด้านของบ้านเถิด ” “ เจริญพร ”
“ นิมนต์ทางนี้ขอรับพระคุณเจ้า กระผมได้จัดเตรียมอาสนะและภัตตาหารเอาไว้สำหรับพระคุณเจ้าแล้ว ” “ สวนของท่านนี่ ช่างร่มรื่นดีแท้ ” “ ขอรับพระคุณเจ้า ” ที่นั้นเป็นสวนผลไม้อันร่มรื่น และเสนาะโสดด้วยเสียงนกน้อยขับขานเชิญสำราญใจอยู่ทั่วบริเวณ “ อาราธนานิมนต์พระคุณเจ้าที่อาสนะอันเรียงรายอยู่ในสวนผลไม้เพื่อรับภัตตาหารแต่บัดนี้เถิด ” ครั้งนั้นภิกษุจากพระเชตวันมหาวิหารได้รับความสะดวก มิบกพร่องสิ่งใด ทั้งอาหารคาวหวาน น้ำมันหอมและผลไม้เลิศรส ซึ่งดูจะเลิศกว่าสวนผลไม้ใด ๆ ที่ได้ลิ้มลองมา
จึงอดไม่ได้ที่จะถามความเป็นมาของผลไม้เหล่านั้นกับหนุ่มคนสวน “ โยมผลไม้เหล่านี้ โยมนำมาจากที่ใดกันเล่า ใครเป็นผู้ดูแลรึ ” “ นั่นสิโยม ปกติธรรมดาในจำนวนผลไม้ต้องมีรสฝาดบ้าง ขมบ้าง เปรี้ยวบ้าง แต่ผลไม้เหล่านี้กลับมีรสหวานฉ่ำทั้งสิ้น ” “ กราบเรียนพระคุณเจ้า ทั้งหมดนี้ก็ได้คนดูแลสวนผู้นี้ คอยดูแลเอาใจใส่ มิได้ขาดขอรับ ”
“ อืม โยมมีเคล็ดลับอะไรในการดูแลสวนผลไม้เหล่านี้เป็นพิเศษหรือ ถึงได้ออกมาหวานฉ่ำเช่นนี้ทุกผล ” “ กราบเรียนพระคุณเจ้ากระผมมิได้มีเคล็ดลับอันใด มีแต่ความรู้เรื่องผลไม้ที่ตกทอดมาเท่านั้น หากพระคุณเจ้าสนใจ กระผมจักพาพระคุณเจ้าเดินชมสวนผลไม้หลังจากพระคุณเจ้าฉันภัตตาหารเหล่านี้เสร็จแล้ว ” “ ก็ดีเหมือนกัน อาตมาก็อยากจะเปิดหูเปิดตาดูเรื่องผลไม้บ้าง ”
ความสามารถเป็นเลิศในการดูผลไม้นานาพรรณ ไม่ว่าจะติดปลายกิ่งอยู่บนลำต้นสูงลิ่วหรืออยู่ในร่มใบบังหากสายตายังมองเห็นก็จะบอกอายุ สี กลิ่น และวิธีบริโภคได้ทุกอย่างเป็นที่เจริญปัญญาแก่ภิกษุทั้งหลายเป็นอย่างมาก “โอโห ผลไม้เต็มไปหมดเลย ช่างออกผลอุดมสมบูรณ์ดีเหลือเกิน ” “ อื้อหือ ไม่น่าเชื่อเลย ” “ นั่นนะสิ โยมช่างเก่งสมดังคำที่ท่านคหบดีกล่าวไว้จริง ๆ น่าทึ่งมาก เจริญปัญญาแก่พวกอาตมาโดยแท้ ” “ หามิได้ขอรับพระคุณเจ้า กระผมก็แค่คนสวนธรรมดา หาได้เก่งกาจอะไรหรอกขอรับ ” “ โยมนี่ ช่างถ่อมตนจริง ๆ เลยนะ ”
ภิกษุบางกลุ่มอัศจรรย์ในคนดูแลสวน จึงเรียนรู้วิชชาพิเศษนี่อย่างเพลิดเพลิน โดยมิได้เก็บผลไม้กลับไปเป็นของขบฉันแต่อย่างใด กลับเป็นสุขในกุศลเจตนาที่ได้ชมความอุดมสมบูรณ์ของสวนผลไม้อย่างอิ่มเอิบใจจนได้เวลาพระพุทธองค์เสด็จกลับพระอาราม “ วันนี้ ต้องขอบใจท่านมากนะ ที่ช่วยให้พวกอาตมาได้เจริญปัญญาอย่างมากจริง ๆ ” “ มิเป็นไร มิได้ขอรับพระคุณเจ้า เป็นเรื่องที่ข้าพเจ้าควรกระทำอยู่แล้ว ” กระทั่งเมื่อเหล่าภิกษุตามเสด็จกลับพระเชตวัน ก็ยังมีบางรูปสนทนากันต่อในเรื่องความเก่งเป็นพิเศษของคนสวน “ โยมหนุ่มคนสวนผู้นั้น ช่างเก่งจริง ๆ เลยนะท่าน ดูแลสวนไม้ได้อย่างดีเยี่ยม แต่ละผลก็ดูสวยงาม เลิศรสจริง ๆ ” “ ใช่ โยมหนุ่มคนนั้นช่างเชี่ยวชาญเรื่องผลหมากรากไม้สะเหลือเกิน ไม่เช่นนั้น คงไม่ปลูกผลไม้ได้เลิศรสขนาดนี้ ”
“ ใช่ ใช่ ใช่ ข้าก็คิดเช่นนั้น เหมือนพวกท่าน ” ความเชี่ยวชาญในเรื่องการดูแลสวนผลไม้ของคนสวนหนุ่ม เป็นที่ชื่นชมของเหล่าภิกษุที่ได้ตามเสด็จพระพุทธองค์ไปในครั้งนั้น จนนำกลับมาสาธยายเล่าขาน พร้อมทั้งสรรเสริญแก่เหล่าภิกษุรูปอื่น ๆ ที่ไม่ได้ตามเสด็จกันอย่างทั่วหน้า “ นี่ท่าน วันนี้ที่ข้าได้ติดตามพระพุทธองค์ไปฉันภัตตาหารที่บ้านของคหบดีนั้น ผลไม้ลูกสวย ๆ งาม ๆ ทั้งนั้นเลย แถมรสชาติก็หอมหวานจริง ๆ ไม่เคยพบไม่เคยเห็นที่ไหนมาก่อนเลย ” “ จริงรึท่าน ” “ นี่ถ้าท่านได้เห็นกับตานะ รับรองว่าท่านต้องชอบแน่ ๆ เลย ”
“ อะไรจะขนาดนั้น ท่านพูดเกินไปรึเปล่านี่ ก็แค่สวนผลไม้ธรรมดา มีมากมายตั้งหลายสวน มันก็เหมือน ๆ กันทั้งนั้น ” “ แต่ที่สวนนี้ไม่เหมือนกับที่สวนอื่น ๆ เลยนะท่าน เพราะมีคนสวนหนุ่มที่มีภูมิความรู้เชี่ยวชาญเรื่องผลไม้เป็นอย่างดี ไม่ว่าผลไม้ลูกไหนจะอยู่ที่ปลายกิ่ง หรือสูงลิบลิ่ว หรือว่าอยู่ในร่มไม้ใบบังหากสายตาเขามองเห็นแล้วละก็ เขาจะบอกได้ในทันทีเลยว่าผลไม้นั้นอายุเท่าไหร่ รสชาติเป็นอย่างไร สีข้างในนั้นจะเป็นเช่นไร แล้วก็เหมาะแก่การบริโภคแล้วหรือไม่ ”
“ โอ้โห ช่างน่าอัศจรรย์โดยแท้ มีคนมีภูมิความรู้เชี่ยวชาญเรื่องผลไม้ขนาดนั้นเชียวรึท่าน ” เรื่องเล่าดังนี้ เมื่อสมเด็จพระพุทธองค์ทรงสดับก็มีพระกรุณาธิคุณให้ภิกษุทั้งหลายตระหนักถึงการใช้ความรู้เป็นประโยชน์ต่อผู้อื่น ทรงระลึกพระชาติครั้งเก่า “ ดูก่อนภิกษุทั้งหลายในอดีตก็มีผู้รู้เรื่องผลไม้และนำชีวิตคนจำนวนมากรอดตายมาแล้ว ” แล้วพระองค์ก็ทรงตรัสผลชาดก ด้วยบุพเพนิวาสานุสติญาณขึ้นดังนี้
ในกาลก่อนยังซึ่งมีนายกองหนุ่มซึ่งคุมคน ๕๐๐ กองเกวียนจากนครพาราณสีบรรทุกสินค้าไปยังต่างถิ่นการจัดขบวนดูรัดกุมเข้มแข็ง ยิ่งใกล้ป่าชายแดนก็ยิ่งดูระมัดระวังตัวมากขึ้น“ หยุดก่อนทุกคนเรียกพวกเรามาประชุมคนให้หมดก่อนที่เราจะผ่านป่านี้กันไปเถอะ เหตุที่ข้าต้องให้กองเกวียนหยุดแล้วเรียกทุกคนมาประชุมกันทั้งหมด ก็เพราะว่าป่าเขียวขจีที่กำลังจะผ่านเข้าไปข้างหน้านั้นเป็นป่าแห่งพิษ บางชนิดมีพิษที่ใบ บางชนิดมีพิษที่ยางในกิ่งก้าน
หลายต้นมีพิษที่ดอกแม้เด็ดดมเข้าไปอาจหน้ามืดตามัว ถึงกับบอดได้ ข้าอยากให้พวกเราทุกคนระวังตัวกันเป็นพิเศษ อย่าแตะต้องผลไม้หรือว่าพืชใด ๆ ในป่า ให้กินแต่อาหารเสบียงที่เราขนมาเท่านั้น หากใครมีข้อสงสัยให้มาถามข้าได้ ” เมื่อประชุมเสร็จต่างก็พากันกลับไปประจำยังเกวียนแล้วปฏิบัติหน้าที่ของตน
“ นายท่านเขาสั่งอะไรไว้อย่าลืมเสียละไอ้หนุ่ม” “ แหมข้าไม่ได้ตะกละหรอกนะ เห็นแบบน้ข้าก็กลัวตายนะโว้ย ยิ่งนายสั่งกำชับแบบนี้ด้วย อย่าห่วงเลยน่า ”
กองเกวียนหลายขบวนเคยผ่านเข้ามา แต่น้อยรายจะผ่านพ้นประตูป่าออกไปยังเมืองใหญ่ได้ เพราะมักเก็บกินผลไม้พิษที่จะผลิตผลมากมายออกยั่วยวนอยู่ตลอดทาง แต่กองเกวียนผู้มีนายกองหนุ่มผู้เฉลียวฉลาดเป็นหัวหน้าขบวนนี้ ก็สามารถฝ่าดงพิษมาได้โดยสวัสดิภาพ เพราะเขาผู้นี้ปฏิบัติตามคำสอนอันตกทอดมาของตระกูลอย่างเคร่งครัดและอบรมบริวารให้รักษาวินัยอยู่เสมอนั่นเอง อันนิสัยปัญญาชนนั้นแม้ผ่านอุปสรรคมาได้ก็ย่อมระมัดระวังอยู่เช่นเดิม
“ เอ้ ข้างหน้ามีดงมะม่วง น่าแปลกจริง หยุดกองเกวียนก่อนดีกว่า พวกเราหยุดขบวนก่อน ” เมื่อนายกองลงจากหลังม้าแล้วจึงพูดกับมันว่า “ เจ้าม้าเอ๋ย เจ้าเองก็อย่าเผลอใจเห็นแก่ความอยากละ จะตายไม่รู้ตัวนะ ” เมื่อขบวนหยุดนายกองก็เรียกทุกคนมาประชุมกันเหมือนทุกครั้งที่มีเหตุการณ์ปกติ “ เราผ่านดงพิษใหญ่มาอย่างปลอดภัย ถึงบัดนี้ แม้เห็นป่ามะม่วงดกดื่น ล้วนเต่งตึงน่ากินก็อย่าวางใจ เพราะบริเวณนี้ใกล้หมู่บ้านมาก แล้วต้นมะม่วงก็ไม่สูงนัก แต่กลับไม่มีชาวบ้านผู้ใด หรือใครมาเก็บผลไปกิน ปล่อยไว้จนดกดื่นแบบนี้ น่าสงสัย ถึงมันจะมีผิวเกลี้ยงเกลาเต่งตึงใกล้สุกน่ากินสักเพียงไรก็ตาม หากไม่จำเป็นอย่าเข้าใกล้มะม่วงทุกต้น แล้วอย่านำผลมันมากินอย่างเด็ดขาด ” “ อูย น่าหม่ำจัง นี่ถ้านายไม่สั่งไว้ละก็ น่าดูเชียวละ ” “ ใช่ ๆ ๆ ข้าจะเด็ดมาทำมะม่วงน้ำปลาหวาน พูดแล้วก็อยากกินจริง ๆ เลย น่ากินมาก ” “ เฮ้ย ๆ ๆ ๆ อย่านะโว้ย นายสั่งห้ามแบบนี้แล้วอย่าได้ฝ่าฝืนกินเชียว ”
“ เอาน่าพวกข้าก็แค่พูดไปเท่านั้นแหละ ไม่ได้คิดจะเด็ดมากินจริง ๆ ซะหน่อย ” “ แต่ข้าว่านะ ไม่น่าจะมีพิษในมะม่วงอีกหรอก ก็พวกเราผ่านดงไม้มีพิษกันมาแล้วนี่น่า ” “ คำสั่งของนายคือคำขาดนะโว้ย อย่าได้คิดแตะเชียว ” แต่คนหมู่มากย่อมมีความแตกต่างกันเป็นธรรมดา “ สบโอกาสข้าล่ะ ขอสักผลแล้วกัน อดใจไม่ไหวแล้วโว้ย เดินมาตั้งไกล หิวจะตายอยู่แล้ว ” “ เฮ้ยอย่าเชียวนะ เห็นผิวมันสวยๆ เนียนอย่างนี้ก็เถอะ อาจตายได้นะไอ้หนุ่ม ”
“ แหม ๆ ๆ ๆ อย่ามาอิจฉาข้าหน่อยเลยน่า ขอร้อง เต่ง ๆ ตึง ๆ แบบนี้ รสชาติหอม หวานมันอร่อยแน่ ไม่เชื่อเดี๋ยวข้าจะกินให้ดู ฮ่า ฮ่า ฮ่า ” ทันที่ที่นายตะกละ กลืนมะม่วงลงคอความหวานมันที่กลางลิ้นก็กลายเป็นกรดพิษทะลวงลงช่องท้อง ถึงกับร้องโหยหวนอย่างเจ็บปวด ทรมาน ล้มลงชักดิ้นชักงออย่างน่าตกใจ “ โอ๊ะ ตายแล้วช่วยด้วย ช่วยด้วย ”
“ เฮ้ย ใครก็ได้รีบไปเอายาล้างพิษจากนายกองมาเร็ว ” แต่เดชะบุญโชคยังเข้าข้างที่นายกองเกวียนเอายาล้างพิษมากรอกปากนายตะกละได้ทันเวลา “ นั่นไงล่ะ ข้าเตือนเอ็งแล้วก็ไม่เชื่อ ถ้านายกองมาไม่ทันละก็ เอ็งได้ไปหายมบาลแน่ ๆ เตือนแล้วก็ไม้ฟัง ” “ เห็นโทษของการไม่ยับยั้งชั่งใจหรือยังจำไว้เถอะว่า ไม่มีสิ่งสวยงามใดไร้พิษเจือปนอยู่ ต่อไปจงอย่าได้ประมาทอีก ” “ ข้าเข้าใจแล้ว ท่านนายกอง ต่อไปนี้ ข้าจะไม่ขัดคำสั่งนายกองอีกแล้ว ”
ชาวขบวนเกวียนตกใจกับมะม่วงพิษไม่ทันหาย หน่วยคุ้มครองก็แจ้งข่าวใหม่ให้ตื่นเต้นกันอีก “ ท่านนายกอง ท่านนายกอง พวกเราจับชาวบ้านได้ 2 คน เป็นพวกฉกชิงทรัพย์ที่ทำอยู่เป็นนิจเลยล่ะในดงมะม่วงมีพิษแห่งนี้นี่แหละ จะให้ข้าจัดการกับพวกชาวบ้านเยี่ยงไรดีท่านนายกอง ” “ เมื่อนายกองเห็นชาวบ้านทั้งสองก็ต้องแปลกใจ เพราะชาวบ้านทั้งสองนั้น แต่งกายเกินฐานะโจรฉกชิงทรัพย์ทั่วไป จึงคาดคั่นเอาความจริง จนโจรทั้งสองยอมรับสารภาพ ” “ พวกเราเอามะม่วงพิษนี้มาขยายพันธ์ุไว้เองล่ะ ”
“ ใครผ่านมาถึงฤดูของมันก็มักจะเก็บกิน แล้วก็มักจะไม่มีคนรอด พวกเราไม่ได้ฆ่า มันก็ตายทุกรายแล้ว ” “ ใช่ ไม่มีใครทนต่อ รูป รส กลิ่น สีได้เลยสักราย พวกเราแค่ มาเฝ้าดูจนทุกคนตายสนิทเท่านั้น ” “ พวกเราก็แค่ดูทุกคนตายอย่างช้า ๆ แล้วก็ค่อยชวนกันมาเก็บทรัพย์กลับไปที่หมู่บ้านของเราก็แค่นั้นเอง ”“ แต่พวกเราไม่ได้เอาไปเปล่า ๆ นะท่าน พวกเราก็มีตอบแทนด้วยการฝั่งศพในดงมะม่วงให้นะ ใจบุญนะเนี่ย ” “ หมู่บ้านของเราก็อาศัยทรัพย์ที่หาได้แบบนี้ สุขสบายกันมากมานานแล้ว แล้วก็ไม่เคยมีใครรอด เพิ่งจะรอดก็ครั้งนี้นี่แหละ ”
“ ว่าแต่ท่านเถอะ รู้ได้ไงว่ามะม่วงนี้มีพิษกินไม่ได้ ” “ เพราะว่าแถวนี้ใกล้หมู่บ้าน แล้วยังต้นมะม่วงนี้ก็ไม่ได้สูงอะไร แล้วยังมีลูกดก โดยที่พวกท่านไม่ได้เก็บเลย แสดงว่าต้องมีพิษแน่ ๆ ” จบการบอกเล่า นายกองเกวียน ก็ยกธรรมะข้อเบียดเบียนชีวิตผู้อื่นมาอธิบาย อีกทั้งให้ปวารนารับศีลของคฤหัสถ์ไปปฏิบัติแลกกับอิสระภาพ “ หากเราไร้ศีลสัตย์เช่นเจ้า ป่านนี้ก็คงต้องตายด้วยดาบไปแล้ว ฉะนั้นพวกเจ้าจงปฏิบัติรักษาศีลให้จงดี ” “ พวกเราสำนึกผิดแล้ว ต่อไปพวกเราจะไม่ทำอย่างนี้อีก ขอท่านจงวางใจ ”
สติปัญญาและประสบการณ์อันดีของผู้นำนั้น เมื่อได้รวมกันเข้ากับน้ำใจอันกว้างขวางแล้ว ย่อมสร้างกุศลกรรมไว้ได้กับแผ่นดินทุกขณะดั่งเช่นเหตุการณ์นี้ ต่อแต่นั้นมาชายแดนพาราณสีก็ไม่มีผลไม้พิษคร่าชีวิตชาวขบวนเกวียนใด ๆ อีกเลย พวกมันถูกโค่นทำลายหมดสิ้น ชาวบ้านใจบาปล้วนหันมาประกอบสัมมาชีพกันถ้วนหน้า บางทีกองเกวียนสินค้าบางขบวนก็อาจเป็นพวกเขาบ้างก็เป็นได้ เมื่อพระพุทธองค์ทรงตรัสผลชาดกเสร็จ ก็ให้พระคาถาประจำชาดกว่า
บริวารในกองเกวียน ได้กำเนิดเป็น พุทธบริษัท
ส่วนหนุ่มนายกองเกวียน เสวยพระชาติ เป็นเราตถาคตฉะนี้แล
นายํ รุกฺโขทุรารุโห นปิคามโตอารกา
อาการเกน ชานามิ นายํ สาธุผโล ทุโม
ต้นไม้นี้คนขึ้นไม่ยาก ทั้งอยู่ไม่ไกลจากหมู่บ้าน
เป็นการบอกให้เรารู้ว่า ต้นไม้นี้ มิใช่ต้นดี
