ชาดก 500 ชาติ
ขรัสสรชาดก-ชาดกว่าด้วยบุตรที่มารดาละทิ้ง
ในสมัยพุทธกาลเมื่อครั้งที่พระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภอำมาตย์ผู้หนึ่ง จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ พระเจ้าโกศลผู้ครองเมืองสาวัตถีแห่งแคว้นโกศลมีอำมาตย์คู่ใจผู้หนึ่ง เป็นที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างมาก จึงทรงแต่งตั้งเป็นนายอำเภอดูแลปัจจันตคาม “ นับตั้งแต่นี้ไป ข้าจะขอแต่งตั้งให้เจ้าเป็นนายอำเภอดูแลปัจจันตคามนี้ ” “ ขอบพระทัยพระเจ้าค่ะ ”
เมื่ออำมาตย์มาเป็นนายอำเภอปกครองปัจจันตคามแล้ว ต่อมาเกิดมีใจละโมบเข้าร่วมกับพวกโจรเพื่อปล้นเอาเงินทองของชาวบ้าน “ ว่ายังไงละท่านอำมาตย์ ท่านจะร่วมมือกับเราหรือเปล่า ”
“ แน่นอนแต่เจ้าต้องแบ่งสมบัติให้ข้าครึ่งหนึ่ง ตามที่ตกลงกันไว้ล่ะ ” อำมาตย์ได้ทำอุบายเรียกชาวบ้านให้มาประชุมกัน แล้วพาชาวบ้านเดินทางเข้าป่าเพื่อให้โจรเข้าไปขโมยทรัพย์สินในหมู่บ้าน “ พวกเจ้าทั้งหลาย วันนี้ข้าจะให้พวกเจ้าช่วยกันหาของป่าไปถวายพระราชา จงตามข้าเข้าไปหาของป่าด้วยกัน ”
เมื่อพาชาวบ้านทั้งหมดเข้าไปในป่าแล้ว พวกโจรก็เข้าขโมยของในบ้านเรือนได้ทรัพย์สินไปจำนวนมาก “ ฮะ ฮ่า ฮ่า ชาวบ้านที่มันน่าโง่จริง ๆ ” “ ใช่ลูกพี่ดูสิสมบัติพวกนี้เป็นของเราแล้ว ” “ ข้าชักจะหิวแล้วสิลูกพี่ เราจับวัวชาวบ้านมาฆ่ากินกันดีกว่า ” “ เอาสิ จัดไปเลย ได้ทั้งเงิน ทอง แล้วยังอิ่มท้องเป็นของแถมอีก ฮะ ฮะ ฮ่า ”
ตกเย็นเมื่อชาวบ้านกลับมาจากป่าถึงหมู่บ้าน ก็พบว่าทรัพย์สินเงินทองของตนถูกขโมยไปเสียแล้ว “ โธ่ เงินของข้า หายไปหมดเลย ” “ ของข้าก็ไม่เหลือ มันเอาไปหมด แล้วข้าจะเอาเงินที่ไหนใช้ละเนี่ย ”
“ ท่านนายอำเภอท่านต้องช่วยพวกเรานะ พวกเราไม่รู้จะพึ่งใครแล้ว ” “ อย่าห่วงเลย ข้ารับปากว่าจะช่วยพวกเรา เอาทรัพย์สินเงินทองคืนมาให้ได้ ” เมื่อไม่มีใครสงสัย ต่อมาอำมาตย์นั้นทำเช่นเดิมอีกหลายครั้ง “ อ้าว ชาวบ้านทั้งหลาย วันนี้เราจะไปหาของป่ากันอีก ”
“ คราวนี้จะให้หาอะไรละ ท่านอำมาตย์ ” “ พวกเจ้าไม่ต้องถามมาก ทำตามที่ข้าบอกก็พอ อ้าว ไปกันได้แล้ว ” “ ท่านนายอำเภอนี่น่าสงสัย เราเข้าป่าที่ไรกลับมาของหายทุกที ” “ นั่นสิ ให้เหลือคนไว้เฝ้าบ้านบ้างก็ไม่ยอม ” พฤติกรรมของอำมาตย์เป็นที่น่าสงสัย พฤติกรรมของอำมาตย์เป็นที่น่าสงสัย
ชาวบ้านเริ่มตั้งข้อสงสัยในตัวอำมาตย์และคอยจับตาอยู่ตลอดเวลา จนในไม่ช้าชาวบ้านก็รู้ความจริง “ ไหนละส่วนแบ่งของข้า ” “ นี่ไง เราทำธุรกิจร่วมกันมานานข้าไม่โกงท่านหรอก ” “ เฮอะ ๆ ๆ ชาวบ้านหน้าโง่พวกนี้ ข้าหลอกมันก็เชื่อโดยไม่สงสัยเลย ”
“ สงสัยสิ พวกเราจึงแอบตามท่านมานี่ไง ” “ พวกเจ้าเข้าใจผิดแล้วนี่ข้ามาเพื่อจับโจร ” “ อย่ามาโกหกเลยพวกเราช่วยกันจับท่านอำมาตย์เอาไว้ ” “ งั้นพวกข้าเผ่นก่อนดีกว่า อ้าวไอ้เสือ เผ่น ”
ชาวบ้านนำเรื่องอำมาตย์โกงนี้กราบทูลแก่พระเจ้าโกศล เมื่อทราบเรื่องแล้วจึงทรงรับสั่งให้นำตัวอำมาตย์มาลงโทษ แล้วจึงเสด็จไปยังพระเชตวัน เพื่อกราบทูลเรื่องนี้แด่พระผู้มีพระภาคเจ้า “ ข้าพระองค์ละอายใจเหลือเกินที่ให้อำนาจกับคนชั่ว ”
“ ดูก่อนมหาบพิตร มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้นที่อำมาตย์ผู้นั้นมีปกติประพฤติอย่างนี้ แม้ในครั้งก่อนก็ได้มีความประพฤติชั่วมาแล้วเหมือนกัน ” เมื่อตรัสจบแล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาทกดังนี้
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยพระราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี ทรงพระกรุณาพระราชทานปัจจันตคามแก่อำมาตย์ผู้หนึ่ง “ ข้าขอยกปัจจันตคามนี้ให้เจ้าเป็นผู้ดูแลก็แล้วกัน ” “ ขอบพระทัยพระเจ้าค่ะ ”
เมื่อมาเป็นผู้ใหญ่บ้านแล้ว อำมาตย์นั้นก็ร่วมมือกับโจร วางอุบายให้ชาวบ้านเข้าป่าเพื่อให้โจรเข้าไปขโมยทรัพย์สินของชาวบ้าน “ เมื่อข้าพาชาวบ้านเข้าป่าแล้ว พวกเจ้าจงเข้าไปขโมยของในหมู่บ้าน แล้วอย่าลืมแบ่งให้ข้าครึ่งหนึ่งด้วยละ ” “ ไม่ต้องห่วง ข้าไม่โกงท่านหรอก ฮะ ฮ่า ฮ่า คราวนี้ได้รวยกันเละแน่ ”
เมื่อชาวบ้านเข้าป่ากันหมด พวกโจรทั้งหลายก็เข้ามาขโมยของตามบ้านเรือนของชาวบ้าน “ เอ้า ขนไปให้หมด อย่าให้เหลือแม้แต่แดงเดียว ” “ ชาวบ้านที่นี่โง้ โง่ นะท่านหัวหน้า ” “ เฮ้ยใครว่า เพราะท่านหัวหน้าของเราฉลาดต่างหาก ” “ ฮึ ฮึ ฮึ ไม่ต้องยอ ข้าเขิน ” ครั้นพลบค่ำชาวบ้านกลับมายังบ้านเรือนของตน ก็พบว่าของในบ้านถูกโจรขโมยไปเสียแล้ว จึงรวมตัวกันขอความช่วยเหลือจากผู้ใหญ่บ้าน “ ผู้ใหญ่บ้านช่วยพวกเราด้วย ” “ พวกเจ้าเอะอะอะไรกัน ” “ ก็พวกโจรนะสิ มันเอาของที่บ้านของพวกเราไปหมดเลย ” “ แม้แต่วัวควาย มันก็ต้อนเอาไปด้วย ”
“ พวกเจ้าใจเย็น ๆ ข้ารับปากจะช่วยพวกเจ้าแน่ ” ผู้ใหญ่บ้านรับปากจะให้ความช่วยเหลือชาวบ้าน แต่ก็ไม่ได้ทำอะไร หนำซ้ำยังทำอุบายหลอกให้ชาวบ้านเข้าป่าอีกหลายครั้ง ซึ่งทุกครั้งโจรก็จะเข้ามาขโมยของของชาวบ้าน “ แผนของท่านนี้ช่างแยบยลจริง ๆ ” “ ได้เงินทองมาแล้ว อย่าลืมแบ่งมาให้ข้าด้วยละ ” “ อ้าวนี่ ส่วนของท่าน ”
ต่อมาพวกโจรยิ่งหนักข้อขึ้น ไม่เพียงแค่ขโมยของชาวบ้านเท่านั้น พวกโจรทั้งหลายยังเผาบ้านเรือน ฆ่าวัวของชาวบ้านเป็นอาหารแล้วยังต้อนคนไปเป็นเชลยอีก “ ท่านหัวหน้ารอบนี้ได้เงินมาแค่นิดเดียวเอง ” “ จริงรึ หนอย แบบนี้ต้องเผาบ้านพวกมันให้วอด จับวัวมาเชือดกินซะ ถ้าไม่มีเงินก็จับตัวมาเป็นเชลยซะ ”
“ อย่าเผาบ้านฆ่าเลย จะเอาอะไรก็เอาไปเถิดนะ นะ ” “ ฮ่า ฮ่า ฮ่า ไม่ใช่แค่เผา แต่พวกเราจะเอาเมียเจ้าไปเป็นเชลยด้วย ฮะ ฮ่า ฮ่า ” “ ช่วยด้วย ๆ อย่าเอาข้าไปเลยนะ ช่วยด้วย ”
วันหนึ่ง มีบัณฑิตผู้หนึ่งได้เดินทางไปพักที่ในหมู่บ้านนั้น เขาได้เห็นอำมาตย์ผู้นี้ เวลาจะเดินทางไปไหน ต้องมีคนตีฆ้องกลองนำหน้า มีบริวารห้อมล้อมเป็นที่เอิกเกริกใหญ่โต “ เวลาใดที่พวกโจรมาปล้นบ้าน เผาบ้านเรือน ฆ่าโคกิน แล้วจับเอาคนไปเป็นเชลยนั้น เมื่อนั้นบุตรธิดาละทิ้งแล้ว จึงมาตีกลองเสียงอึกทึก โดยแท้จริงอำมาตย์ผู้นี้เองเป็นคนทุจริต เป็นผู้สมคบกับโจร ” ทุกครั้งที่โจรปล้นชาวบ้าน มีเพียงบ้านของผู้ใหญ่บ้านเท่านั้นที่ไม่ถูกปล้นชาวบ้านที่ยากจนก็ยิ่งจนลง ส่วนผู้ใหญ่บ้านกลับยิ่งร่ำรวยผิดปกติ “ ดูสิ พวกเรายิ่งยากจนลงทุกวัน แต่ผู้ใหญ่บ้านกลับร่ำรวยขึ้น ”
“ นั่นสิ ที่รับปากว่าจะช่วยจับโจรก็นิ่งเฉย ข้าว่าผู้ใหญ่บ้านต้องสมคบกับโจรแน่ ๆ เลย ” “ ข้าก็ว่าอย่างนั้นแหละ มีอย่างที่ไหน ชาวบ้านถูกปล้นกันหมดยกเว้นบ้านผู้ใหญ่บ้านคนเดียว ” ต่อมาไม่นานกิตติศัพท์การเป็นคนคตโกงของผู้ใหญ่บ้านนั้น
ก็เลื่องลือไปจนถึงพระกรรณของพระเจ้าพรหมทัต พระองค์ทรงโปรดให้ไต่สวนจนทราบความจริง จึงทรงลงพระอาญาอำมาตย์นั้น “ เจ้าอำมาตย์ชั่ว เราอุตส่าห์ยกปัจจันตคามให้เจ้าดูแล กลับคบคนชั่วมาปล้นบ้านปล้นเมือง ” “ กระหม่อมสำนึกผิดแล้ว ทรงอภัยให้หม่อมฉันด้วยเถิด ”
“ ทหารเอามันออกไปลงโทษ ให้สมกับความผิดที่มันก่อขึ้น ” พระศาสดาเมื่อแสดงพระธรรมเทศนาจบแล้ว จึงตรัสกับพระเจ้าโกศล “ ดูก่อนมหาบพิตรมิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น ที่อำมาตย์ผู้นั้นมีปกติประพฤติอย่างนี้ แม้ในครั้งก่อนก็ได้มีความประพฤติชั่วมาแล้วเหมือนกัน ”
ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า อำมาตย์ในครั้งนั้น ได้มาเป็นอำมาตย์ในครั้งนี้ ส่วนบัณฑิต ได้มาเป็นเราตถาคตฉะนี้แล
