อรรถกถา วาตัคคสินธวชาดก
ว่าด้วย ม้ามีศักดิ์ศรี
ในอดีตกาล สมัยพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี อยู่มาวันหนึ่งพระองค์ได้สั่งให้คนเลี้ยงม้าพาวาคัสคะไปอาบน้ำ ในขณะที่ม้าหนุ่มเดินทางมาถึงยังแม่น้ำคงคา บังเอิญพบเข้ากับม้าสาวสีขาวนวลที่มาอาบน้ำอยู่พอดี ครั้งแรกที่ม้าสาวพบเจอ เหมือนโลกหยุดหมุน ภายในร่างกายมันหวิวๆแปลกๆ จนเจ้าตัวอุทาน "ตายฉันเป็นอะไรเนี่ย " ความพิศวาสเข้าครอบงำหัวใจอย่างจัง จนเผลอแอบอิจฉาคนเลี้ยงม้า "แหม!ทำไมไม่เป็นข้าบ้างนะ จะขัดถูให้สะอาดเอี่ยมอ่องเลย...ย"
หลังจากเหตุการณ์นั้น ความปั่นป่วนในใจก็ไม่ได้ลดลงแม้แต่น้อย ส่งผลให้ม้าสาวกินไม่ได้นอนไม่หลับ อยู่หลายวัน คอยนั่งเพ้อรำพันถึงม้าหนุ่มผู้นั้นตลอด จนลูกเห็นความผิดปกติเข้า จึงได้เอ่ยถามด้วยความเป็นห่วงว่า "ทำไม่ช่วงนี้แม่ถึงไม่กินอาหารบ้าง เป็นอะไรหรือเปล่า" "เอ่อ..." ม้าผู้เป็นแม่มีท่าทีอึกอักก่อนจะค่อยๆเล่าความจริงทั้งหมดให้ลูกของตนฟัง "อ๋ออย่างนี่เอง" "ถ้าเจออีกครั้ง ผมจะให้เขามาหาแม่นะครับ" "ขอบใจลูกมาก"
หลายวันต่อมา ลูกม้าก็บังเอิญพบเข้ากับม้าตัวที่แม่ตนตกหลุมรัก จึงเล่าเรื่องทั้งหมดให้ฟัง เมื่อม้าหนุ่มได้ยินดังนั้นก็รับปากว่า เมื่ออาบน้ำเสร็จ จะเดินทางไปหา เมื่อทั้งสองได้เจอกันอีกครั้ง ความเป็นสาวน้อยก็ตื่นขึ้นมาอีกครั้งเจ้าตัวยืนบิดไปมา ด้วยท่าทีเคอะเขินไม่กล้าแม้แต่เดินเข้าไปหา เมื่อม้าหนุ่มเห็นปฏิกริยาดังนั้น ก็เริ่มเกี้ยวพาราสีทันที "ว่าไงจ้ะ เจ้าไม่อยากเจอเรางั้นหรือ" "ปะ...เปล่า" "อ้าว...ถ้าเปล่า ทำไมยืนแข็งทื่ออยู่อย่างนั้นละ " "เอ่อ....." ยังไม่ทันที่ม้าสาวจะตอบอะไร เจ้ามาหนุ่มเริ่มเข้ามาประชิดตัวทันที
"เทอก็สวยใช่เล่นนะ" คำหวานจากม้าหนุ่มยังคงพรั่งพรูออกมาเรื่อยๆ ส่งผลให้แม่ม้าสาวอายม้วนจนอยากจะแทรกแผ่นดินหนีชายผู้นี้ ในขณะนั้นอีกคนพยายามขยับเข้ามาใกล้ ใช้ตัวเข้ามาเบียด เเนบชิดกันมากขึ้น "ไหนๆเจ้าก็ชอบข้ามากขนาดนี้เรามาทำอะไรสนุกๆกันไหม อย่างเช่น...." ฉับพลันความคิดก็แล่นเข้ามาในหัวอย่างรวดเร็ว "เฮ้ยเราจะมาเสียตัวให้กับม้าที่พึ่งเคยเจอเนี่ยนะ!" เมื่อคิดได้ดังนั้น ม้าสาวได้แต่ยืนแข็งทื่อ ท่าทีออดอ้อนหายไปในชั่วพริบตา "เจ้าเป็นอะไรหรือ" ไม่ทันที่เจ้าม้าหนุ่มจะเอ่ยจบ เสียงตวาดจากม้าสาวดังลั่น "ออกไปเดี๋ยวนี้นะ" "เจ้าเป็นอะไร ทำไมถึงพูดเช่นนี้กับข้า" "ข้าไม่เป็นอะไรทั้งนั้น อย่ามายุ่งกับข้าไม่ได้ยินหรือไง" "เอ้า....แปลกคน เออ....ข้าไม่ยุ่งก็ได้ แต่อย่ามาเสียใจภายหลังนะ!" เมื่อพูดจบก็เดินหันหลังจากไป
เมื่อม้าหนุ่มเดินจากไปแล้วนางม้าทรุดตัวลงไปกับพื้น ผู้เป็นลูกเห็นดังนั้นก็เดินเข้าไปถาม "ท่านแม่ทำไมถึงไล่เขาไปเช่นนี้ละ" "ก็เพราะว่าศักดิ์ศรีไงล่ะ แม่ไม่อาจมอบตัวให้กับคนที่พึ่งผ่านมาได้หรอก ถ้ายอมง่ายๆสุดท้ายม้าตนนั้นก็จะดูถูก เอาเรื่องนี้ไปเล่าให้ ม้าตัวอื่นฟังอีกสิ" "แล้วแม่ไม่เสียใจหรือครับ" "เสียใจ แต่ก็ยังดีกว่าไปเป็นขี้ปากคนอื่น" เมื่อเอ่ยจบผู้เป็นแม่ได้แต่นอนร้องไห้อยู่กลางทุ่งหญ้า โดยมีลูกชายค่อยดูอยู่ใกล้ๆ