ชาดก 500 ชาติ
เกฬิสีลชาดก-ชาดกว่าด้วยปัญญาสำคัญกว่าร่างกาย
ในสมัยพุทธกาลเมื่อครั้งที่พระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันทรงปรารภพระลกุณฏกภัททิยะเถระ ตรัสพระธรรมเทศนาดังนี้ ลกุณฏกภัททิยเถระเป็นผู้มีชื่อเสียงในพระพุทธศาสนา มีเสียงเพราะเป็นผู้แสดงธรรมไพเราะ เป็นพระมหาขีนาบรรลุปฏิสัมภิทาแต่ด้วยความตัวเล็ก
เตี้ยกว่าพระรูปอื่นในหมู่พระมหาเถระ 80 องค์ คล้ายสามเณรถูกล้อเลียนอยู่บ่อยครั้ง “ จะไปไหนหรือท่านสามเณร ” “ ข้าอุปสมบทแล้วเป็นภิกษุไม่ใช่สามเณร ” “ ใครจะไปรู้ล่ะก็ท่านตัวเล็กมะขามข้อเดียวแบบนี้พวกเราคิดว่าท่านเป็นเณรซะอีก ฮ่ะ ฮ่าๆๆๆ ” วันหนึ่งหลังจากพระลกุณฏกภัททิยะเถระเข้าเฝ้าพระศาสดาแล้ว ก็ยืนอยู่ที่ซุ้มประตู พระเชตวันวิหาร ภิกษุชาวชนบทประมาณสามสิบรูปเดินทางมาเพื่อเข้าเฝ้าพระพุทธองค์
เมื่อมาถึงพระเชตวันเห็นพระเถระที่ซุ้มวิหารจึงพากันจับพระเถระที่ชายจีวรบ้าง ที่มือบ้าง ที่ศีรษะ ที่จมูก ที่หูเขย่าด้วยสำคัญว่าท่านเป็นสามเณร ทำด้วยคะนองมือ “ เจ้าเณรน้อยมานี่สิ ” “ เร็วเข้ารีบมา นี่แน่ะ ไหน ๆ เจ้าเณรนี่มันหน้าแก่จังเลย ” “ ไหน ๆ ถอดจีวรดูก็รู้ว่าแก่หรือเด็ก ” “ ปล่อยข้านะ อย่ามายุ่งกับข้า ”
เมื่อแกล้งพระลกุณฏกภัททิยเถระจนหนำใจแล้ว ภิกษุเหล่านั้นก็พากันไปเข้าเฝ้าพระศาสดา เมื่อพระศาสดาทรงกระทำปฏิสันถารด้วยพระดำรัสอันไพเราะแล้ว ภิกษุเหล่านั้นจึงทูลถามถึงลกุณฏกภัททิยะเถระ ผู้มีชื่อด้านแสดงธรรมไพเราะ “ ข้าแต่พระศาสดาได้ยินว่ามีพระเถระองค์หนึ่งชื่อพระลกุณฏกภัททิยะเถระ เป็นสาวกของพระองค์แสดงธรรมได้ไพเราะไม่ทราบว่าพระเถระรูปนั้นน่ะอยู่ที่ไหนพระเจ้าค่ะ ” “ ดูก่อนภิกษุทั้งหลายพวกเธอประสงค์จะเห็นหรือ ” “ พระเจ้าค่ะ พวกเราได้ยินชื่อเสียงของท่านมานานจึงอยากพบสักครั้ง ”
“ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุที่พวกเธอเห็นที่ซุ้มประตูแล้วพวกเธอกลั่นแกล้งด้วยความคะนอง ภิกษุรูปนั้นแหละคือพระลกุณฏกภัททิยะ” ภิกษุที่มาเข้าเฝ้าพระศาสดาเหล่านั้นเมื่อรู้ว่าสามเณรที่ตนเพิ่งรุมแกล้งนั้นคือ ลกุณฏกภัททิยะเถระ ก็ตกใจด้วยไม่คิดว่าพระเถระที่ได้ชื่อว่าแสดงธรรมไพเราะนั้น จะมีรูปร่างต่ำตื้นเช่นนั้น ภิกษุทั้งหลายจึงทูลถามพระศาสดาถึงสาเหตุที่ทำให้พระลกุณฏกภัททิยะเถระเป็นเช่นนั้น “ เณรที่เราเห็นนั้นคือ ลกุณฏกภัททิยะเถระหรอกหรือนี่ ” “ ข้าแต่พระองค์ ลกุณฏกภัททิยะเถระที่ได้ชื่อว่าแสดงธรรมได้ไพเราะจึงมีรูปร่างเช่นนั้นเล่าพระเจ้าค่ะ ”
“ ดูก่อนภิกษุทั้งหลายที่เป็นเช่นนั้นเพราะอาศัยกรรมที่ตนได้ทำไว้ ” เมื่อภิกษุเหล่านั้นทูลอาราธนาพระศาสดาจึงทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า ในอดีตกาลครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์ได้เป็นท้าวสักกะเทวราช
ในกาลนั้นใคร ๆ ก็ไม่อาจให้พระเจ้าพรหมทัตได้ทรงเห็นช้าง ม้า หรือโคที่แก่ชรา ด้วยพระองค์ชอบเล่นสนุกหากได้ทรงทอดพระเนตรเห็นสัตว์แก่ชราเหล่านั้นก็จะรับสั่งให้พวกมนุษย์ต้อนไล่แข่งกัน “ นั่นมันม้าแก่นี่ พวกเจ้าจงเอาม้าแก่ตัวนั้นมาวิ่งให้เราดูสิ ” “ พระเจ้าค่ะ ”
“ ข้าแก่ขนาดนี้จะเอาแรงที่ไหนมาวิ่ง เจ้าพระราชานี่ช่างใจร้ายนัก ” “ เอ้า วิ่งเลย ๆ เร็ว ๆ เข้าสิ วิ่งให้ว่องเลย ” การกระทำของพระเจ้าพระเจ้าพรหมทัตนั้นสร้างความทรมานแก่สัตว์เหล่านั้นเป็นอันมากและไม่เพียงแต่สัตว์แก่เท่านั้นแม้แต่เกวียนเก่าก็ทรงรับสั่งให้นำมาวิ่งแข่งกันจนพัง
“ เกวียนเก่า ๆ พวกนี้น่าจะวิ่งได้ดีนะ พวกเจ้าเอามาวิ่งแข่งกันให้มันพังไปเลย ” แม้แต่สตรีแก่ก็รับสั่งให้เรียกมากระแทกที่ท้องให้ล้มลงแล้วจับให้ลุกขี้นให้ขับร้องเพลง เห็นชายแก่ ๆ ก็ให้หกคเมนตีลังกาดุจนักเล่นกระโดด “ ฮ่า ฮ่า สนุกจริง ๆ เลย ให้คนแก่มาทำอะไรสนุก ๆ ให้ดูมีความสุขจริง ๆ เลย ”
“ พระราชาองค์นี้ ช่างมีจิตวิปลาสนัก ” “ อือ ข้าจะตายอยู่แล้วทำไมต้องทรมานคนแก่แบบนี้ ” แม้ไม่พบเห็นคนแก่คนชราหากทรงได้สดับข่าวว่ามีคนแก่ที่บ้านไหนก็จะรับสั่งให้เรียกตัวมาบังคับให้เล่นเช่นกัน “ ได้ข่าวว่าในหมู่บ้านมีคนแก่มากมายเจ้ารีบไปเอาตัวมาทำการแสดงให้ข้าดูเดี๋ยวนี้ ”
พวกชาวเมืองต่างรู้สึกระอาใจกับพฤติกรรมของพระราชาด้วยไม่อยากให้บุพการีต้องลำบาก จึงได้ส่งบิดามารดาของตนไปอยู่นอกแคว้นขาดการบบำรุงบิดามารดา “ ท่านพ่อท่านแม่ พวกเรามาส่งท่านได้เท่านี้แหละ ” “ ต่อไปพวกท่านต้องดูแลตัวเองแล้วนะ ” “ พวกเจ้าก็เหมือนกันแล้วแวะมาเยี่ยมพ่อบ้างนะ ” “ กรรมจริง ๆ เพราะพระราชาแท้ ๆ ทำให้พวกเราไม่ได้อยู่ด้วยกัน ”
การเล่นสนุกของพระเจ้าพรหมทัตนั้นหาได้มีใครห้ามปรามไม่ พวกราชบริพารไม่เพียงไม่ห้ามปรามกลับพอใจในการเล่นนี้ด้วย เมื่อตายไปก็ไปบังเกิดในอบาย 4 ด้วยผลกรรม เทพบริษัททั้งหลายก็ลดลง ท้าวสักกะผู้เป็นจอมแห่งเหล่าเทพไม่ทรงเห็นเทพบุตรเกิดใหม่ ก็ทรงตรวจดูจนรู้สาเหตุแล้วดำริว่าจะต้องสั่งสอนพระเจ้าพรหมทัตให้สมแก่ความผิด
“ ฮะ ฮ่า ฮ่า สนุกจริง ๆ เลยคนแก่ที่ว่าไม่มีประโยชน์คงไม่ใช่แล้วเพราะว่าสร้างความบันเทิงให้กับพระราชาอย่างเราได้ ฮ่ะ ฮ่า ฮ่า พวกเจ้าว่าจริงไหม ” “ จริง พระเจ้าค่ะคนแก่ทำงานไม่ได้ วัน ๆ เอาแต่กินกับนอนได้ทำประโยชน์บ้างก็ดี ”
“ เหตุนี้เองรึ ที่ทำให้ไม่มีเทพบุตรเกิดใหม่เห็นทีเราต้องสั่งสอนพระเจ้าพรหมทัตให้สำนึกเสียบ้าง ” ท้าวสักกะทรงแปลงเพศเป็นคนแก่บรรทุกตุ่มน้ำมัน 2 ใบ ใส่ไปในเกวียนเก่า ๆ เทียมโคแก่สองตัวในวันมหรสพวันหนึ่ง เมื่อพระเจ้าพรหมทัตทรงช้างเสด็จผ่านท้าวสักกะก็ขับเกวียนนั่นไปที่
หน้าพระพักตร์พระเจ้าพรหมทัตทอดพระเนตรเห็นก็ตรัสให้ทหารนำเกวียนนั้นมา “ พวกเจ้าจงไปเอาเกวียนและโคแก่นั่นมาที่นี่ ” “ เกวียนไหนกันพระเจ้าค่ะ พวกข้าพระองค์ไม่เห็นเลย ”
“ พวกเจ้าตาบอดกันหรือไง นั่นไงเอาตัวเจ้าคนแก่ที่ขี่เกวียนนั่นมาด้วยนั่นไง ๆ มาทางนี้แล้ว พวกเจ้ามองไม่เห็นกันหรือไง เฮ้ย นั่นเกวียนลอยขึ้นไปบนท้องฟ้าแล้วพวกเจ้าไม่เห็นกันหรือไง ” ด้วยอิทธิฤทธิ์ ของท้าวสักกะจึงมีพระเจ้าพรหมทัตเท่านั้นที่ทอดพระเนตรเห็นเกวียน ทรงขับเกวียนลอยขึ้นเหนือพระเศียรของพระเจ้าพรหมทัต
แล้วทุบตุ่มน้ำมันให้แตกไหลลงมาราดรดเปราะเปื้อนทั่วพระวรกายสร้างความอับอายแก่พระราชาซ้ำยังขยะแขยงน้ำมันที่เหนียวเหนาะหนะยิ่งนัก “ คนใจสกปรกเยี่ยงเจ้าต้องโดนแบบนี้ นี่แน่ะ ๆ ” “ โอ้ย สกปรกจริง ๆ ทั้งเหนียวทั้งสกปรกเปื้อนไปทั้งตัวข้าแล้วเนี่ย ”
จากนั้นท้าวสักกะก็ขับเกวียนหายไปในอากาศแล้วเนรมิตพระองค์เป็นท้าวสักกะดังเดิมประทับยืนอยู่บนอากาศแล้วตรัสสั่งสอนพระเจ้าพรหมทัต “ ดูก่อนพระราชาผู้ชั่วช้า ท่านเบียดเบียนสัตว์แก่และคนชราอยู่เสมอ ชะรอยท่านจะไม่แก่บ้างเชียวหรือ ความชราจะไม่มาถึงกายของท่านหรือไร ท่านมัวแต่เห็นแก่เรื่องสนุกทำร้ายคนแก่มากมาย ทำให้ลูกหลาน ไม่อาจเลี้ยงดูบิดามารดาของตนได้ ฉะนั้นหากท่านไม่งดการกระทำอย่างนี้ เราจอมเทพผู้เป็นใหญ่จะทำลายท่านเสียด้วยวชิราวุธ นับตั้งแต่นี้ไปท่านจงอย่าทำกรรมชั่วนี้อีกเลย ”
“ หม่อมฉันกลัวแล้ว ได้โปรดอย่าทำอะไรหม่อมฉันเลย ” ว่าแล้วท้าวสักกะก็ทรงชูวชิราวุธในพระหัตถ์ขึ้น เพื่อให้พระเจ้าพรหมทัตกลัว แล้วทรงตรัสสอนถึงคุณของบิดามารดา ทรงบอกผลบุญผลประโยชน์ของการอ่อนน้อมถ่อมตนต่อผู้สูงอายุ แล้วจึงเสด็จกลับไปยังวิมานของพระองค์ “ ข้าขอสาบานต่อไปข้าจะรู้จักเคารพคนแก่ไม่จับสัตว์และคนแก่มาเล่นสนุกอีกแล้ว ”
นับแต่วันนั้นมาพระเจ้าพรหมทัตก็มิได้แม้แต่คิดจะเบียดเบียนสัตว์แก่และคนชราเอามาเล่นสนุกอีกเลย พระศาสดาตรัสชาดกจบแล้วจึงตรัสเตือนเหล่าสาวก “ หงส์ก็ดี นกกระเรียนก็ดี ช้างก็ดี ฟานก็ดี ย่อมกลัวราชสีทั้งนั้นจะถือเอาร่างกายเป็นประมาณมิได้ฉันใด ในหมู่มนุษย์ก็ฉันนั้น ถ้าแม้เด็กมีปัญญาก็เป็นผู้ใหญ่ได้ คนโง่ถึงร่างกายจะใหญ่โตก็เป็นผู้ใหญ่ไม่ได้ ” พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานี้แล้ว ทรงประกาศสัจธรรม
ทรงประชุมชาดก เมื่อจบสัจจะธรรมในบรรดาภิกษุเหล่านั้นบางพวกได้เป็นพระโสดาบัน บางพวกได้เป็นพระสกทาคามี บางพวกได้เป็นพระอนาคามีมีบางพวกได้เป็นพระอรหันต์
พระราชาในครั้งนั้นได้เป็น ลกุณฏกภัททิยะ
ส่วนท้าวสักกะ คือ เราตถาคต นี้แล
