เป็นสวรรค์ชั้นที่ 1 มีเทพผู้เป็นใหญ่ 4 องค์ อยู่ประจำทิศทั้ง 4 ณ เชิงเขาสิเนรุ คือ
1. ท้าวธตรฐ อยู่ทิศตะวันออกปกครองพวกคนธรรพ์ วิทยาธร กุมภัณฑ์
2. ท้าววิรุฬหก อยู่ทิศใต้ปกครองพวกครุฑ
3. ท้าววิรูปักษ์ อยู่ทิศตะวันตก ปกครองพวกพญานาค
4. ท้าวเวสสุวรรณ อยู่ทิศเหนือ ปกครองพวกยักษ์
คนธรรพ์ วิทยาธร กุมภัณฑ์
คนธรรพ์มี 3 ประเภทคือ
คนธรรพ์ชั้นสูง มีวิมานอยู่ในสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา เช่นปัญจสิกขเทพบุตร
คนธรรพ์ชั้นกลาง เกิดอยู่ในป่าหิมพานต์ มีวิมานอยู่ในต้นไม้และเป็นบริวารของคนธรรพ์ชั้นสูง
คนธรรพ์ชั้นล่าง อยู่บนพื้นมนุษย์ สิงอยู่ในต้นไม้จำพวกไม้หอมเช่นนางตะเคียน นางตานี เป็นต้น
คนธรรพ์ มีความถนัดในการดนตรี การละคร ระบำรำฟ้อน ศิลปะ วรรณกรรม กวีนิพนธ์ เมื่อมีเทวสมาคมครั้งใด
คนธรรพ์จะทำหน้าที่ขับกล่อมให้ความสำราญแก่หมู่ทวยเทพทั้งหลาย คนธรรพ์นี้เมื่อครั้งยังเป็นมนุษย์ทำบุญเจือด้วยกามคุณ
วิทยาธร เป็นพวกที่ทรงความรู้ในศาสตร์ต่างๆ มี 18 ประการ เช่นโหราศาสตร์ แพทยศาสตร์ วิทยาศาสตร์ เป็นต้น
พวกนี้เหาะได้ มีเวทมนต์ คาถาอาคมต่างๆ วิทยาธรมีรูปร่างหลากหลาย อยู่แบบเดี่ยวๆก็มี อยู่เป็นหมู่อยู่เป็นกลุ่มก็มี
กุมภัณฑ์ มีรูปร่างแปลกหน้าตาพองๆ เป็นยักษ์ประเภทหนึ่ง แต่ไม่น่ากลัวเหมือนยักษ์ ไม่มีเขี้ยว ผมหยิกๆ ผิวดำ
กุมภัณฑ์มีตั้งแต่ชั้นสูงจนถึงชั้นล่างมีหน้าที่ลงไปทรมานสัตว์นรกในยมโลก
ทั้งคนธรรพ์ วิทยาธร กุมภัณฑ์ เป็นเทวดาที่อยู่ในการดูแลของท้าวธตรฐผู้ปกครองสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาด้านทิศตะวันออก
พญาครุฑ
ครุฑ จัดเป็นเทวดาประเภทหนึ่ง อยู่ในการปกครองของท้าววิรุฬหกผู้ปกครองสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา ด้านทิศใต้เหตุที่มาเกิดเป็นครุฑเพราะทำบุญเจือด้วยโมหะ กำเนิดครุฑมี 4 แบบคือ เกิดแบบโอปปาติกะ ชลาพุชะ อัณฑชะ และสังเสทชะมีที่อยู่ตั้งแต่พื้นมนุษย์ ป่าหิมพานต์ ป่าไม้งิ้ว จนถึงชั้นจาตุมหาราชิกา (ป่าไม้งิ้วอยู่ชั้นที่สองรอบภูเขาสิเนรุ ส่วนชั้นที่หนึ่งอยู่ในมหาสมุทรสีทันดร เป็นที่อยู่ของพญานาค)
ครุฑชั้นสูง เกิดแบบโอปปาติกะมีขนสีทอง มีเครื่องประดับแบบเทพบุตรเทพธิดา มีชีวิตอยู่เหมือนเทวดา แปลงกายได้จะเสวยสุทธาโภชน์ คืออาหารทิพย์แบบเทวดาครุฑบางประเภทผูกเวรกับนาค ก็จะกินนาคเป็นอาหาร บางประเภทก็กินผลไม้หรือเนื้อสัตว์ ครุฑบางประเภท ผูกเวรกับสัตว์นรกในยมโลก ก็จะสมัครใจไปเป็นเจ้าหน้าที่ลงทัณฑ์สัตว์นรก
พญานาค
พญานาคเป็นราชาแห่งงู จัดเป็นเดรัจฉานด้วย เพราะมีลำตัวไปทางขวางและไม่สามารถบรรลุธรรมได้
แต่ก็จัดอยู่ฝ่ายสุคติภูมิ อยู่บนสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา นาคแบ่งออกเป็น 4 ตระกูลใหญ่ คือ ตระกูลวิรูปักษ์ พญานาคตระกูลสีทองตระกูลเอราปถะ พญานาคตระกูลสีเขียวตระกูลฉัพยาปุตตะ พญานาคตระกูลสีรุ้งและกัณหาโคตมะ พญานาคตระกูลสีดำ
กำเนิดพญานาค มี 4 แบบ คือเกิดแบบโอปปาติกะ เกิดแล้วโตทันที แบบสังเสทชะเกิดจากเหงื่อไคล
สิ่งหมักหมม แบบชลาพุชะ เกิดจากครรภ์ แบบอัณฑชะเกิดจากฟองไข่ พญานาคชั้นสูงเกิดแบบโอปปาติกะ เป็นชนชั้นปกครองที่อยู่ของพญานาคมีตั้งแต่ในแม่น้ำ หนอง คลอง บึง ต่างๆ ในอากาศจนไปถึงสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา พวกพญานาคอยู่ในการปกครองของท้าววิรูปักษ์ ผู้ปกครองสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาด้านทิศตะวันตก เหตุที่เกิดมาเป็นพญานาคเพราะทำบุญเจือด้วยราคะ
ยักษ์
ยักษ์คือ อมนุษย์ ผู้ที่เขาบูชาเซ่นสรวง หรือผู้ทำความพยายามให้เขาบูชาเซ่นสรวง ยักษ์มีหลายระดับ ตั้งแต่ยักษ์ชั้นสูง ยักษ์ชั้นกลาง ยักษ์ชั้นล่าง มีความละเอียดปราณีตแตกต่างกันตามกำลังบุญ
ยักษ์ชั้นสูง จะมีวิมานเป็นทอง มีรูปร่างสวยงาม มีเครื่องประดับ มีรัศมีแต่ผิวจะดำ ดำอมเขียว ดำอมเหลือง ดำแดงก็มี แต่ว่าดำเนียนมีอาหารทิพย์ มีบริวารคอยรับใช้ ปกติไม่เห็นเขี้ยว ยกเว้นเวลาโกรธจึงจะมีเขี้ยวงอกออกมา
ยักษ์ชั้นกลาง ส่วนใหญ่จะเป็นบริวารคอยรับใช้ของยักษ์ชั้นสูง
ยักษ์ชั้นต่ำ ที่บุญน้อยก็จะมีรูปร่างน่าเกลียด ผมหยิก ตัวดำ ตาโปน ผิวหยาบเหมือนกระดาษทราย นิสัยดุร้ายกำเนิดยักษ์มี 3 แบบ คือ เกิดแบบโอปปาติกะเกิดแล้วโตทันที ชลาพุชะเกิดในครรภ์ และสังเสทชะเกิดในเหงื่อไคล ที่อยู่ของยักษ์มีอยู่ตามถ้ำ ตามเขา ในน้ำ ในดิน พื้นมนุษย์ ในอากาศ และมีวิมานอยู่ที่เขาสิเนรุในสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาพวกยักษ์จะอยู่ในการปกครองของท้าวเวสสุวรรณ หรือท้าวกุเวรมหาราช ผู้ปกครองสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาด้านทิศเหนือ เหตุที่เกิดมาเป็นยักษ์เพราะทำบุญเจือด้วยโทสะความโกรธ มักหงุดหงิดรำคานใจ
ภุมมเทวา รุกขเทวดา อากาสเทวา
เทวดาทั้ง 3 ประเภท เป็นเทวดาชั้นล่าง มีวิมานอยู่บนพื้นดินเดียวกันกับมนุษย์ เรียกชื่อตามที่อยู่ แต่ถือว่าเป็นชาวสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาด้วย
ภุมมเทวา เป็นเทวดาที่อาศัยอยู่บนพื้นมนุษย์ อยู่ตามจอมปลวก เนินดิน ใต้ดิน ภูเขาแม่น้ำ บ้าน เจดีย์ ศาลา ซุ้มประตู เป็นต้นบางองค์มีวิมานของตัวเอง บางองค์ก็ไม่มี ต้องอาศัยวิมานขององค์อื่นอยู่
รุกขเทวา เป็นเทวดาที่อาศัยอยู่ตามกิ่งไม้ หรือยอดไม้ต่างๆ ซึ่งสูงขึ้นไปกว่าพวก ภุมมเทวา มีทั้งที่มีวิมานและไม่มีวิมานเป็นของตน
อากาสเทวา เป็นเทวดาที่มีวิมานอยู่กลางอากาศ สูงขึ้นไปจากพื้นดินประมาน 1 โยชน์ (ประมาณ 16 กิโลเมตร)
-----------------------------------------------------------------
หนังสือ "วงจรชีวิต ฉบับชีวิตในกามภพ "
พระครูวินัยธรไพบูลย์ ธมฺมวิปุโล
