พ่อค้าคนหนึ่งส่งลูกชายของเขาไปเรียนรู้เคล็ดลับของความสุขจากชายผู้ชาญฉลาดที่สุดในโลก เด็กหนุ่มเดินทางไปในทะเลทราย ถึง ๔๐วัน ในที่สุดเขาก็มาถึงปราสาทสวยงาม ซึ่งตั้งตระหง่านอยู่เหนือภูผา
ปราสาทนี้ เป็นที่พำนักของผู้ชาญฉลาดที่เขาตามหา แต่แทนที่เขาจะได้พบชายมีลักษณะเหมือนนักบุญ เมื่อเด็กหนุ่มเข้าไปในห้องโถงกลางปราสาท เขากลับเห็นว่าในห้องนั้นมีกิจกรรมต่างๆมากมาย
พ่อค้ากำลังเดินเข้าออก
คนจับกลุ่มคุยกันตรงมุมห้องด้านหนึ่ง
มีวงดนตรีเล็กๆกำลังบรรเลงเพลงอยู่
และบนโต๊ะก็วางอาหารที่อร่อยที่สุด
ชายผู้ชาญฉลาดสนทนากับทุกคน เด็กหนุ่มต้องรอนานถึง ๒ ชั่วโมง กว่าจะได้พูดคุยกับเขา ชายผู้ชาญฉลาดตั้งใจฟังเด็กหนุ่มอธิบายว่าเขามาที่นี่ทำไม และบอกว่าตอนนี้ยังไม่มีเวลาอธิบายเคล็ดลับ ของการมีความสุขให้ฟัง
ชายผู้ชาญฉลาดแนะให้เด็กหนุ่มเดินดูรอบๆปราสาท และกลับมาหาเขาใหม่ใน ๒ ชั่วโมงหลังจากนั้น
"ระหว่างนั้นฉันอยากให้เธอทำอะไรบางอย่าง" ชายผู้ชาญฉลาดบอกเด็กหนุ่ม แล้วยื่นช้อนซึ่งมีน้ำมันสองหยดให้
"ระหว่างที่เดินดูรอบๆประสาท จงถือช้อนนี้ไปด้วย แต่ระวังอย่าให้น้ำมันหกเสียล่ะ”
เด็กหนุ่มขึ้นและลงบันไดที่มีมากมายในปราสาทแห่งนั้น ตาของเขาจับอยู่ที่ช้อนและหยดน้ำมัน
สองชั่วโมงผ่านไป เขาก็เดินกลับมายังห้องที่ชายผู้ชาญฉลาดรออยู่
"เอาล่ะ" ชายผู้ชาญฉลาดเอ่ย
"เธอเห็นผ้าทอเปอร์เซียที่ประดับอยู่ในห้องอาหารของฉันไหม รวมทั้งสวนซึ่งคนทำสวนที่เก่งที่สุดต้องใช้เวลาถึง ๑๐ ปีกว่าจะจัดเสร็จ และเอกสารที่คัดด้วยลายมืออันสวยงามในห้องสมุด เธอเห็นของพวกนั้น ไหม"
เด็กหนุ่มรู้สึกอาย เขาสารภาพว่าไม่ได้มองอะไรเลย สิ่งที่เขาสนใจมีเพียงอย่างเดียว คือ หยดน้ำมันที่ชายผู้ชาญฉลาดสั่งให้เขาดูแล
"ถ้าเช่นนั้น เธอจงกลับไปใหม่ และดูความน่ามหัศจรรย์ทั้งหลายในโลกของฉัน"
ชายผู้ชาญฉลาดบอก "อย่าไว้ใจใครหากเธอยังไม่รู้จักบ้านของเขา"
เด็กหนุ่มรู้สึกสบายขึ้น เขาหยิบช้อน และเริ่มออกสำรวจปราสาทอีกครั้ง เขามองเห็นผลงานศิลปะชั้นเลิศบนผนังและเพดาน เห็นสวนและเทือกเขาที่ล้อมรอบเขาอยู่ เห็นความงามของดอกไม้ และรสนิยมของเจ้าของปราสาท ซึ่งสะท้อนผ่านสรรพสิ่งที่ถูกเลือกสรรมา เมื่อเขากลับมาหาชายผู้ชาญฉลาด เด็กหนุ่มเล่าทุกสิ่งที่เขาเห็นอย่างละเอียดละออ
"แล้วหยดน้ำมันที่ฉันให้เธอดูแลล่ะ" ชายผู้ชาญฉลาดถามขึ้น
เด็กหนุ่มมองช้อนที่เขาถืออยู่ และพบว่าหยดน้ำมันหายไปแล้ว
"สิ่งที่ฉันอยากบอกเธอมีอย่างเดียว" ชายผู้ชาญฉลาดที่สุดในโลกกล่าว
"เคล็ดลับของความสุข คือ การมองเห็นความมหัศจรรย์ทั้งปวงในโลก ในขณะเดียวกันก็ต้องไม่ ลืมหยดน้ำมันในช้อน"
ปราชญ์คนนั้นสอนให้รู้ว่า ครั้งแรกเด็กหนุ่มคนนั้นตั้งเป้าไว้กับชีวิตมากเกินไป เขาตั้งใจรักษาน้ำมันในช้อนไม่ให้หก จึงเดินผ่านสิ่งดีๆในชีวิตไป ไม่ได้หยุดชื่นชม
เปรียบเหมือนกับเราตั้งหน้าตั้งตาทำงานลูกเดียว จนรู้สึกตัวอีกทีก็แก่ไม่ทันได้เที่ยวได้ใช้ชีวิตให้คุ้มค่าซะแล้ว รอบที่สอง เพื่อสอนว่าถ้ามัวแต่เที่ยว ไม่สนใจการงานหรือหน้าที่ที่ตัวเองต้องทำ ก็ไม่ดีเช่นกัน
ความสุขในชีวิต แท้จริงควรมาจากการที่เรารู้จักรับผิดชอบในชีวิตหน้าที่การงาน และรู้จักผ่อนคลาย แสวงหาความสุข ท่องเที่ยวบ้าง ให้ทำสองอย่างควบคู่กันไปอย่างลงตัว แล้วจะค้นพบว่านั่นเป็นความสุขในชีวิตอย่างแท้จริง
รวมเรื่องสั้นแสนประทับใจ
