อรรถกถา สุตนชาดก
ว่าด้วย เสียเพื่อได้
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภิกษุผู้เลี้ยงมารดา จึงตรัสเรื่องนี้ โดยมีใจความว่า ณ กรุงพาราณสีในอดีตกาล พระเจ้าพรหมทัตเป็นกษัตริย์ผู้รักการล่าสัตว์อย่างยิ่ง ทุกวันพระองค์มักเสด็จออกจากพระราชวัง พร้อมด้วยข้าราชบริพารและนายพรานผู้เชี่ยวชาญ ออกล่าสัตว์ในป่ากว้าง พระองค์มองว่าการล่าสัตว์เป็นทั้งกีฬาสำหรับกษัตริย์และการแสดงความสามารถของตนเอง วันหนึ่งพระองค์ทรงทราบว่ามีละมั่งเผือกอาศัยอยู่ในป่าลึก ซึ่งเป็นสัตว์หายากและมีค่าตามความเชื่อโบราณ พระองค์จึงตั้งพระทัยแน่วแน่ว่าจะต้องจับมันให้ได้
เมื่อขบวนล่าสัตว์เดินทางเข้าสู่ป่าทึบ แสงแดดสาดส่องผ่านใบไม้หนาแน่น เสียงสัตว์ป่าดังก้องไปทั่ว เมื่อพวกเขาพบละมั่งเผือก พระราชาทรงเล็งคันศรและยิงออกไป แต่ละมั่งตัวนั้นกลับล้มลงก่อนที่ลูกศรจะถูกมัน ราวกับว่ามันรู้ล่วงหน้าถึงอันตราย พระราชาทรงดีใจ รีบเสด็จเข้าไปใกล้ แต่ในพริบตาเดียว ละมั่งก็ลุกขึ้นและวิ่งหายเข้าไปในป่าลึก
พระราชาทรงโกรธที่ถูกสัตว์เล่นกล จึงเร่งติดตามไปไกล จนพลัดหลงจากขบวนเสด็จ ความเหนื่อยล้าเริ่มเข้าครอบงำ พระองค์จึงหยุดพักใต้ต้นไทรขนาดใหญ่โดยไม่ทันสังเกตว่า ต้นไม้นั้นเป็นที่อยู่ของยักษ์มรรคเทพ
ทันใดนั้น ยักษ์ร่างใหญ่ปรากฏตัวขึ้นจากเงามืด ดวงตาของมันเป็นสีแดงก่ำ แววตาเต็มไปด้วยความหิวโหย มันคำรามเสียงดังและกล่าวว่า "มนุษย์! เจ้าบังอาจเข้ามาในเขตแดนของข้า! เจ้าจะต้องเป็นอาหารของข้าในวันนี้!" พระราชาทรงตกพระทัย แต่ยังคงตั้งสติ ตรัสถามว่า "เจ้าต้องกินมนุษย์ทุกวันหรือ?" ยักษ์หัวเราะเสียงดัง ตอบว่า "หากมีโอกาส ข้าก็กิน"
พระราชาจึงใช้ไหวพริบ ตรัสเสนอข้อตกลงว่า "วันนี้เจ้าจงกินเนื้อละมั่งที่ข้าล่าได้ก่อน พรุ่งนี้ข้าจะส่งมนุษย์มาให้เจ้าพร้อมอาหารสำรับหนึ่ง"ยักษ์ครุ่นคิดอยู่ครู่หนึ่ง ก่อนจะตอบว่า"หากเจ้าผิดสัญญา ข้าจะมากินเจ้าแทน!"
พระราชาทรงรับปาก และรีบเสด็จกลับพระนคร เมื่อเสด็จถึงวัง พระราชาทรงปรึกษาอำมาตย์ว่าจะหาใครมาสังเวยยักษ์ในทุกวัน อำมาตย์เสนอให้นำตัวนักโทษจากเรือนจำมาใช้ พระราชาทรงเห็นด้วย เวลาผ่านไป นักโทษเริ่มลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว จนพระราชาทรงเริ่มกังวลว่าในที่สุดอาจต้องเสียสละข้าราชบริพารหรือประชาชนของพระองค์เอง
ในที่สุด พระองค์จึงออกประกาศว่า "ผู้ใดเต็มใจรับเงินพันกหาปณะ และนำอาหารไปให้ยักษ์ จะได้รับทรัพย์สินเพื่อเลี้ยงครอบครัว" ชายหนุ่มชื่อ สุตนะ เป็นคนยากจน มีเพียงมารดาที่เขารักสุดหัวใจ เมื่อได้ยินประกาศ เขาครุ่นคิดว่า"หากเรารับเงินนี้ แม่จะได้มีชีวิตสุขสบาย แม้เราต้องตายก็ไม่เป็นไร"มารดาของเขาร้องไห้ ขอร้องไม่ให้เขาทำเช่นนั้น แต่สุตนะกล่าวว่า"แม่อย่าห่วงเลย ลูกจะไปเพื่อนำความสุขมาสู่แม่"
เขารับเงินและมอบให้มารดา ก่อนจะเดินทางไปยังต้นไทรของยักษ์ก่อนเดินทาง สุตนะทูลขอสิ่งของจากพระราชาเพื่อปกป้องตนเองเมื่อถึงต้นไทร สุตนะยื่นอาหารให้ยักษ์โดยไม่ก้าวเข้าไปใต้ต้นไม้ พลางกล่าวว่า "มรรคเทพ พระราชาส่งอาหารมาให้ท่าน รับประทานเถิด"ยักษ์พยายามล่อลวงให้เขาเข้าไป แต่สุตนะกล่าวอย่างชาญฉลาดว่า "หากท่านกินข้า วันนี้จะเป็นวันสุดท้ายที่ท่านจะได้รับอาหาร เพราะจะไม่มีใครกล้านำอาหารมาให้อีก"ยักษ์ครุ่นคิด และตระหนักว่าสิ่งที่สุตนะพูดเป็นความจริง จึงกล่าวว่า"เจ้าฉลาดนัก ข้าจะไม่กินเจ้า เจ้าจงกลับไปหามารดาของเจ้าโดยสวัสดี"
สุตนะให้คำสอนแก่ยักษ์ว่า"การฆ่าคนเป็นบาป ตั้งแต่นี้ไปจงเลิกกินมนุษย์เถิด"ยักษ์เกิดศรัทธา ยอมปฏิญาณจะรักษาศีลห้า สุตนะจึงพายักษ์กลับพระนคร พระราชาทรงยินดี ประกาศให้สุตนะเป็นอำมาตย์ และให้ยักษ์เป็นเทพารักษ์ประจำเมืองตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา กรุงพาราณสีก็สงบสุขตลอดมา
พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มา ทรงประกาศสัจธรรมทั้งหลาย แล้วทรงประชุมชาดกไว้ ในที่สุดแห่งสัจธรรม พระภิกษุผู้เลี้ยงมารดาได้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล.
ยักษ์ในครั้งนั้น ได้แก่ พระองคุลิมาล ในบัดนี้
พระราชาได้แก่ พระอานนท์
ส่วนมาณพได้แก่ เราตถาคต ฉะนี้แล
