สาเหตุที่ตรัสชาดก ภิกษุเห็นพวกชฎิลบูชาไฟจึงทูลถามพระชินสีห์ว่า ชฎิลประพฤติตบะผิดต่างๆ ความเจริญในการนี้มีอยู่หรือหนอ พระตถาคตเจ้าตรัสว่าไม่มีความเจริญใดๆ ในการนี้เลย ทรงนำเรื่องในอดีตมาตรัสเล่าดังนี้..
ในอดีต พราหมณ์ตระกูลหนึ่ง มีบุตรอยู่หนึ่งคน เมื่อบุตรอายุ 16 ปี บิดามารดาได้มอบไฟวันเกิดให้บุตร แล้วให้บุตรเลือกเส้นทางชีวิต ว่าจะไปทำงานหาทรัพย์แบบชาวโลกหรือจะเป็นพราหมณ์บำเรอไฟในป่าเพื่อมุ่งหน้าต่อพรหมโลก บุตรเลือกรับไฟวันเกิด ลามารดาบิดาเข้าป่าสร้างอาศรมอยู่บูชาไฟ
วันหนึ่งพราหมณ์หนุ่มได้ข้าวปายาสมาจากสหาย ก่อนทานคิดว่าเราจะถวายข้าวรสเลิศนี้แก่มหาพรหมก่อนจึงนำข้าวมาบูชาไฟ หวังให้เพลิงผู้เป็นเจ้าดื่มกิน เมื่อสาดข้าวปายาสลงในไฟ น้ำมันในข้าวเกิดปะทุ ไฟลุกพุ่งขึ้นไหม้อาศรมจนหมดสิ้น พราหมณ์ทั้งกลัวทั้งตกใจรีบหนีออกไปยืนบ่น..
"โอ้! เราไม่ควรไปสนิทสนมกับไฟชั่วช้านี้เลย บรรณศาลาของเราอุตส่าห์ทำมาแสนยากถูกไฟเผาหมดแล้ว โธ่สิ่งอื่นที่จะชั่วช้ายิ่งไปกว่าความสนิทสนมกับคนเลวทรามเป็นไม่มีอีกแล้ว!ไฟนี้เราให้อิ่มหนำด้วยข้าวอย่างดีแท้ๆ ยังมาไหม้บรรณศาลา ทำร้ายเราให้พินาศได้ เราจะต้องการสิ่งที่ทำลายมิตรเช่นนี้ไปทำไมกัน!"
กล่าวจบก็รีบเอาน้ำมาดับไฟ แล้วเอากิ่งไม้ฟาดกองเพลิงเลิกบูชาไฟอีกต่อไป จากนั้นเข้าสู่ป่าหิมพานต์อันแสนร่มรื่น บรรพชาเป็นฤาษี ยังอภิญญาและสมาบัติให้เกิด มีความสุขอันล้ำเลิศอยู่ในฌานสมาบัติไปจนตลอดชีวิตสละโลกแล้วก็มีพรหมโลกเป็นที่ไป..
ประชุมชาดก
พระทศพลทรงประชุมชาดกว่า เราได้เป็นดาบสในครั้งนั้น
จากชาดกเรื่องนี้ พราหมณ์หนุ่มมีปัญญาสอนตัวเองได้ ยอมละทิ้งความหลงเชื่อผิดๆ ซึ่งคนทั่วไปมักถอนความเชื่อผิดๆ ได้ยากยิ่ง เมื่อลองได้หลงผิดยึดติดอันใดก็มักยึดถือสนิทติดแน่นไม่ยอมคลายทิฏฐิง่ายๆ แม้จะได้รับคำอธิบายเหตุผลต่างๆ นานา ก็ยากที่จะถอนความยึดมั่นถือมั่นความเชื่อเดิมของตนได้ นอกเสียจากบุคคลนั้นหมั่นเข้าหาบัณฑิต หมั่นสอบถามธรรมว่าอะไรเป็นประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ หมั่นตรองตามแล้วทำตามคำสอนของบัณฑิตมาหลายภพหลายชาติจนเป็นนิสัยฝังแน่น กระทั่งสามารถสั่งสอนตักเตือนตนได้ หากไม่เช่นนั้นแล้ว ก็ยากที่จะเลิกหลงไปในลัทธิผิดที่มีอยู่ในโลกมากมายในทุกยุคทุกสมัยของการเวียนว่ายตายเกิด
"นิสัยชอบจับแง่คิดมุ่งทางกุศล, ชอบเข้าหาบัณฑิต,สอบถามธรรม, ตรองตามธรรมและทำสิ่งเป็นประโยชน์ ไม่ทำสิ่งมิใช่ประโยชน์" ทั้งหมดนี้จึงนับเป็นนิสัยในวิถีนักสร้างบารมีที่นับเนื่องเข้าในปัญญาบารมี
-----------------------------------------------
SB 405 ชาดก วิถีนักสร้างบารมี
กลุ่มวิชาพุทธวิธีในการพัฒนานิสัย
