(ปาฐกถาธรรม โดยพระเทพโสภณ ณ ท้องสนามหลวงในงานสัปดาห์ส่งเสริมพระพุทธศาสนา เมื่อวันวิสาขบูชาที่ ๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๔) วันวิสาขบูชาเป็นวันของพระพุทธศาสนา แต่ได้เป็นวันที่องค์การสหประชาชาติยอมรับให้เป็นวันสำคัญสากลของโลก ขอทำความเข้าใจเบื้องต้นก่อนว่า พระพุทธศาสนาในประเทศต่าง ๆ ก็ฉลองวันวิสาขบูชา ในปัจจุบันเมื่อถึงวันวิสาขบูชา รัฐบาลอินเดียซึ่งเป็นรัฐบาลที่นับถือศาสนาฮินดูได้ประกาศวันวิสาขบูชา เป็นวันหยุดราชการเรียกว่า “ วันพุทธ ชยันตี ” Buddha Jayanti แปลว่า วันเกิดของพระพุทธเจ้า ชาวพุทธในอินเดียถือโอกาสวันพุทธชยันตีนั้นส่งบัตรอวยพรกัน ถ้าใครเปิดเข้าไปในอินเตอร์เน็ตจะพบการส่งบัตรอวยพรวันวิสาขบูชา เขาทำการมาก่อนที่สหประชาติจะยอมรับว่าวันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญสากล
“ วิสาขะ ” เป็นภาษาบาลีแปลว่า เดือนหก ภาษาสันสกฤตเรียกว่า “ ไวศาขะ ” พระพุทธศาสนาในประเทศไทยเรียกเป็นภาษาบาลีว่า วิสาขะ วิสาขบูชาคือการบูชาในเดือน ๖ ศรีลังกาเรียกว่า เวสัค หรือ วีสัค ( Vesak) จนกลายเป็นภาษาอังกฤษติดปากว่า Vesak และสหประชาติประกาศยอมรับวันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญของโลก โดยใช้คำว่า Vesak ตามชาวศรีลังกา ในประเทศศรีลังกานั้น เขามีการเฉลิมฉลองวันวิสาขบูชามานานก่อนประเทศไทยด้วยซ้ำไป ประเทศพม่าและประเทศอื่น ๆ ในเอเชียอาคเนย์ ซึ่งรวมถึงประเทศไทย จะมีการเฉลิมฉลองวันวิสาขบูชาในวันเพ็ญกลางเดือน ๖ คือ เดือนวิสาขะ แต่ในประเทศมหายาน เช่น ญี่ปุ่น ไม่ฉลองวันวิสาขบูชาตรงกับวันเพ็ญกลางเดือน ๖ ประเทศญี่ปุ่นกำหนดวันวิสาขบูชาตรงกับวันที่ ๘ เมษายนของทุกปีปฏิทินสุริยคติ บางนิกายในบางประเทศไม่ได้กำหนดวันประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพานของพระพุทธเจ้าในวันเดียวกัน ประเทศที่นับถือมหายานถือว่าพระพุทธเจ้าประสูติวันหนึ่ง ตรัสรู้วันหนึ่ง และปรินิพพานอีกวันหนึ่ง เช่นประสูติวันที่ ๘ เมษายน ตรัสรู้วันที่ ๘ ธันวาคม และปรินิพพานวันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ เราจึงเห็นได้ว่าในประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนามหายาน จะถือเอาวันสำคัญที่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้าแตกต่างกันออกไป
เพราะฉะนั้น การที่องค์การสหประชาชาติ ได้กำหนดวันวิสาขบูชาตรงกับวันเพ็ญกลางเดือน ๖ จึงเป็นการกำหนดตามแบบพระพุทธศาสนาเถรวาท และในภาษาของ สหประชาชาติเขาไม่เรียกวันเพ็ญกลางเดือน ๖ เพราะเดือน ๖ เป็นจันทรคติ สหประชาชาติ ใช้คำว่า วันเพ็ญเดือนพฤษภาคม เพราะฉะนั้น ถ้าวันเพ็ญกลางเดือนตรงกับวันใดในเดือนพฤษภาคม สหประชาชาติถือว่า วันนั้นเป็นวันวิสาขบูชา
สิ่งที่ขอให้ตระหนักอย่างหนึ่ง คือ พระพุทธศาสนาที่ได้วันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญของโลก เป็นพระพุทธศาสนาเถรวาท ประเทศญี่ปุ่นจัดฉลองวันที่ ๘ เมษายนเหมือนเดิม วันเพ็ญกลางเดือนพฤษภาคม เป็นเรื่องของฝ่ายเถรวาท แต่ถามว่าพระพุทธศาสนาฝ่ายมหายานจะยินดี และยอมรับวันวิสาขบูชาที่สหประชาติกำหนดเป็นวันสำคัญของโลกไหม เขาก็ยอมรับ เพราะฉะนั้น เมื่อสหประชาติได้กำหนดอย่างนี้ องค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก ซึ่งมีสำนักงานใหญ่อยู่ที่ประเทศไทยได้กำหนดมาก่อนสหประชาชาติ โดยขอให้ชาวพุทธทั่วโลกจัดฉลองวันวิสาขบูชา
นี่เป็นการอารัมภบทในเบื้องต้น ว่าวันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา ทั้งฝ่ายเถรวาทและมหายาน แม้ว่ามหายานจะไม่ได้กำหนดตรงกับวันของเรา แต่ตอนนี้เข้าใจว่ามหายานก็คงดีใจร่วมกับเถรวาทที่สหประชาชาติ ได้กำหนดให้วันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญสากลของโลก
ทีนี้ก็มาถึงเรื่องสำคัญที่ว่า วันวิสาขบูชาที่สหประชาชาติได้กำหนดให้เป็นวันสำคัญของโลก เพราะพระพุทธศาสนานั้นเป็นบ่อเกิดแห่งอารยธรรมของโลก ภาษาสหประชาชาติ เรียกว่า Spirituality หมายความว่าได้หล่อหลอมจิตวิญญาณของมวลมนุษยชาติ ตามแนวแห่งสันติภาพตามหลักธรรมของพระพุทธศาสนาเป็นเวลากว่า ๒ , ๐๐๐ ปี ในคำประกาศของที่ประชุมใหญ่สมัชชาสหประชาชาติ ครั้งที่ ๕๔ ในวันที่ ๑๓ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ มีการระบุว่า พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาที่เก่าแก่ที่สุดศาสนาหนึ่งของโลก ที่ได้หล่อหลอมจิตวิญญาณของมนุษยชาติมานาน ควรที่จะยกย่องกันทั่วโลก จึงประกาศให้วันวิสาขบูชา คือวันเพ็ญเดือนพฤษภาคมเป็นวันสำคัญสากลนานาชาติ (International Day)
วันวิสาขบูชาไม่ใช่วันหยุดสหประชาติ เหตุผลก็คือฝ่ายผู้เสนอคือประเทศศรีลังกา ไทย เป็นต้น ซึ่งตอนแรกจะเสนอให้เป็นวันหยุดทำงานของสหประชาชาติ แต่ก็ต้องเปลี่ยนแผนเพราะสหประชาชาติมีวันหยุดมากเกินไป เขาก็บอกว่าถ้าเพิ่มวันหยุดวิสาขบูชาเข้าไปอีกวันหนึ่ง ก็จะเป็นวันหยุดที่มากเกินไป คณะผู้ดำเนินการจึงเสนอใหม่ให้ขอการรับรองจากสห ประชาชาติ ภาษาอังกฤษเรียกว่า Recognition ให้ยอมรับว่าเป็นวันสำคัญสากล International Recognition of Vesak และให้มีแนวปฏิบัติเพิ่มเข้ามา ไม่ใช่ประกาศยอมรับเฉย ๆ แต่ให้มีมติพ่วงเข้าไปว่า เมื่อถึงวันเวสัคหรือวิสาขะ ให้สำนักงานใหญ่องค์การสหประชาชาติก็ดี สำนักงานย่อยทั่วโลกก็ดี รวมถึงสำนักงานในประเทศไทยที่ตั้งอยู่ที่ถนนราชดำเนิน ต้องจัดพิธีวันวิสาขบูชาสำหรับชาวพุทธที่ทำงานอยู่ในสำนักงาน ใครอยากจะเวียนเทียนในสำนักงานก็ทำได้ และให้สำนักงานทั่วโลกถือปฏิบัติ ฉะนั้น วันวิสาขบูชาจึงถือว่าเป็นวันสำคัญสากล ดังความหมายที่กล่าวมานั้น
