คัมภีรภาพ

.....ศิษย์ที่ปฏิบัติตนดีมีอริยวินัยครบทั้ง ๕ ประการ ได้ชื่อว่าศิษย์ปิดป้องทิศเบื้องขวาดีแล้ว

.....อนึ่ง จากหน้าที่รับผิดชอบของครูอาจารย์และของศิษย์ อันเป็นอริยวินัยที่พระพุทธองค์ทรงมอบไว้ให้นี้ ย่อมชี้ให้เห็นถึงวัฒนธรรมและประเพณีในการปฏิบัติหน้าที่อันพึงมีต่อกันระหว่างครูอาจารย์กับศิษย์ ในสมัยพุทธกาลและสมัยโบราณกาลว่ามีความใกล้ชิดสนิทสนมกันมาก ศิษย์จึงมีโอกาสปรนนิบัติรับใช้ครูอาจารย์ ซึ่งน่าจะเป็นเรื่องส่วนตัวมากกว่าในระหว่างการเรียนการสอนศิลปวิทยาตามปกติ ขณะเดียวกันครูอาจารย์ก็มีความรักใคร่ ห่วงใย และหวังดีต่อศิษย์ ถึงขั้นทำการป้องกันในทิศทั้งหลายให้ศิษย์ อีกทั้งยกย่องศิษย์ให้ปรากฏในหมู่เพื่อนฝูง ซึ่งน่าจะทั้งเพื่อนฝูงของครูอาจารย์และเพื่อนฝูงของศิษย์

.....ผิดกับครูอาจารย์ในปัจจุบัน ซึ่งไม่ใคร่มีความใกล้ชิดสนิทสนมกับศิษย์ทุกๆ คน เหมือนครูอาจารย์ในกาลก่อน ทั้งนี้อาจเนื่องมาจากสาเหตุหลายประการ อย่างไรก็ตาม มีข้อที่น่าพิจารณาว่า ความห่างเหินระหว่างครูอาจารย์กับศิษย์ เป็นสาเหตุสำคัญยิ่งประการหนึ่ง ที่ทำให้ศิษย์ไม่ได้รับการปลูกฝังความเป็น “มิตรแท้” เท่าที่ควรใช่หรือไม่ ผู้คนในสังคมปัจจุบันซึ่งเป็นผลิตผลของครูอาจารย์ทั้งหลายจึงมีลักษณะเป็น “มิตรเทียม” เป็นส่วนใหญ่

.....เพราะฉะนั้น จึงใคร่ขอฝากครูอาจารย์ทุกท่าน ผู้เป็น “ทิศเบื้องขวา” ได้นำเรื่องนี้ไปพิจารณาหาความจริงต่อไปด้วย

                                                                                        ข้อสังเกต

                                                 การปฏิบัติตนของศิษย์และครูบาอาจารย์ที่มีผลต่อกันและต่อสังคม
                                  
                                                 ศิษย์                 ครูบาอาจารย์                 ผลที่เกิดขึ้น

                                              ปฏิบัติผิด               ปฏิบัติถูก           ศิษย์นั้นไม่สมควรแก่ครูอาจารย์ จะมีภัยมาถึงศิษย์
                                                                                                   บางกรณีอาจลุกลามไปถึงครูอาจารย์ด้วย

                                              ปฏิบัติถูก               ปฏิบัติผิด           ครูอาจารย์นั้นไม่สมควรแก่ศิษย์ จะมีภัยถึงครูอาจารย์
                                                                                                   บางกรณีอาจลุกลามไปถึงศิษย์ด้วย

                                              ปฏิบัติผิด               ปฏิบัติผิด            ภัยจะเกิดขึ้นแก่ทั้งสองฝ่าย
                                                                                                    และจะเกิดภัยขึ้นแก่สังคมโดยรวม

                                              ปฏิบัติถูก               ปฏิบัติถูก            ความสุขความเจริญจะเกิดขึ้นแก่ทั้งสองฝ่าย
                                                                                                    และสังคมจะพลอยได้รับอานิสงส์ด้วย

                 ๓. ทิศเบื้องหลัง

.....เพื่อนร่วมกระพอกจอกจาน (อาจจะเป็นมิตรแท้หรือมิตรเทียมก็ได้) กลุ่มที่ ๓ มีความสัมพันธ์กับเราในฐานะที่ปรึกษาและคู่คิดใกล้ชิดที่สุด คือเป็นภรรยา หรือสามีของเรา สมมุติ ชื่อว่า ทิศเบื้องหลัง เพราะสามารถติดตามเราอย่างใกล้ชิด

.....หน้าที่รับผิดชอบของสามี

.....พระพุทธองค์ทรงกำหนดให้เป็นอริยวินัยหรือหน้าที่ของสามีที่ต้องปฏิบัติ เพื่อแสดงความรับผิดชอบต่อภรรยาไว้เป็นตัวอย่าง ๕ ประการ คือ

.....๑. ยกย่องว่าเป็นภรรยา สามีที่มีน้ำใจเป็นมิตรแท้ ย่อมแสดงการยกย่องภรรยาให้ปรากฏแก่สังคม

.....๒. ไม่ดูหมิ่น เพราะสามีมีความรับผิดชอบในศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษย์ของผู้อื่น จึงไม่ดูหมิ่นภรรยา

.....๓. ไม่ประพฤตินอกใจ เพราะสามีเป็นคนดี ละกรรมกิเลส ๔ ได้ ไม่พัวพันอยู่กับอบายมุข จึงไม่ยุ่งกับหญิงอื่น

.....๔. มอบความเป็นใหญ่ให้ เพราะสามีมีความจริงใจและไว้ใจจึงมอบอำนาจในการบริหารครอบครัวให้

.....๕. ให้เครื่องแต่งตัว เพื่อแสดงความรักความจริงใจ ความชื่นชม และตอบแทนคุณความดีของภรรยา

.....สามีที่มีความรับผิดชอบและปฏิบัติหน้าที่ทั้ง ๕ ประการ ได้สมบูรณ์ ก็เพราะได้รับการปลูกฝังอบรมจากมารดาบิดาตลอดจนครูบาอาจารย์ให้เป็นคนดีมาตั้งแต่ก่อนแต่งงาน

.....ผู้เป็นสามีที่ปฏิบัติตนดี มีอริยวินัยครบทั้ง ๕ ประการ ได้ชื่อว่าเป็นผู้ปิดป้องทิศเบื้องหลังดีแล้ว

......หน้าที่รับผิดชอบของภรรยา

.....พระพุทธองค์ทรงกำหนดให้เป็นอริยวินัย หรือหน้าที่ของภรรยาที่ต้องปฏิบัติเพื่อแสดงความรับผิดชอบต่อสามีไว้เป็นตัวอย่าง ๕ ประการ คือ

.....๑. จัดการงานดี

.....๒. สงเคราะห์คนข้างเคียงสามี

.....๓. ไม่ประพฤตินอกใจ

.....๔. รักษาทรัพย์ที่สามีหามาได้

.....๕. ขยันไม่เกียจคร้านในกิจทั้งปวง