วิธีฝึกสมาธิ
ทหารที่ดี คือ ทหารที่มีวินัย อยู่ในคำสั่งผู้บังคับบัญชา อดทนกล้าหาญและตั้งใจฝึกซ้อม บัดนี้ ท่านก้าวมาเป็นทหารใน กองทัพธรรมแล้ว ผลดีที่จะได้จากการปฏิบัติธรรม ผลเสียของการปล่อยปละละเลยชีวิตไปวันหนึ่ง ๆ และกฎเกณฑ์ต่าง ๆ ในการทำสมาธิ ท่านก็ได้ศึกษามาพอสมควรแล้ว จึงถึงเวลาที่จะทําการฝึกซ้อมหาความชานาญได้แล้ว
การฝึกสมาธิเบื้องต้น ให้ฝึกสมาธิในท่านั่งจนกว่าจะชำนาญต่อจากนั้น จึงเปลี่ยนเป็นฝึกสมาธิในท่าอื่น ๆ อีก การนั่งทำสมาธิจะนั่งอยู่ในท่าใดนั้นไม่สำคัญ แต่เมื่อนั่งในท่านั้นแล้วจะต้องมีความสบายแก่ร่างกายพอสมควร ใจจึงจะเป็นสมาธิเร็ว เช่น ไม่นั่งยอง ๆ เพราะทำให้เมื่อยง่าย ไม่นั่งพิงฝา เพราะทำให้เผลอสติง่าย ฯลฯ
ท่านั่งทำสมาธิที่เหมาะที่สุดและนิยมกันมาตั้งแต่สมัยก่อนพุทธกาลจนกระทั่งปัจจุบัน เพราะทำให้ไม่เมื่อยเร็ว เผลอสติได้ยาก
ร่างกายไม่โยกเอน ช่วยให้หาศูนย์กลางกายได้ง่าย คือ ท่านั่งขัดสมาธิโดยให้เท้าขวาทับเท้าซ้าย มือขวาทับมือซ้าย ปลายนิ้วชี้ขวาจรดกับหัวแม่มือซ้าย ตั้งกายให้ตรง ดำรงสติมั่น แล้วหลับตาพอปิดสนิท
1. นั่งขัดสมาธิ ท่านั่งขัดสมาธิเป็นท่านั่งที่ทำให้นั่งได้ทนปวดเมื่อยหรือเป็นเหน็บช้า ร่างกายท่อนบนไม่โอนเอนไปมา ทำให้หาศูนย์กลางกายฐานที่ 7 ได้ง่าย เป็นท่านั่งที่สง่าและสงบ จึงได้ชื่อว่าสมาธิบัลลังก์ อีกประการหนึ่ง เป็นท่านั่งที่ช่วยให้ลำไส้และกระเพาะย่อยอาหารได้สะดวกที่สุด ส่วนเท้าขวาหรือเท้าซ้ายข้างไหนจะอยู่ข้างล่างหรือข้างบนนั้นไม่สำคัญนัก ถ้านั่งขัดสมาธินาน ๆ รู้สึกเมื่อยขบมากอาจเปลี่ยนเป็นนั่งพับเพียบบ้างเป็นบางครั้งบางคราวก็ได้ แต่อย่านั่งพิงฝา
2. มือขวาทับมือซ้าย ปลายนิ้วชี้มือขวาจรดกับนิ้วหัวแม่มือข้างซ้าย ถ้าปลายนิ้วชี้ขวาจรดพอดีกับหัวแม่มือซ้าย จะเกิดประโยชน์อย่างอัศจรรย์ คือ
ก. อกจะผาย ไหล่ไม่ห่อ คอไม่ตก และหายใจได้สะดวกไม่ติดขัด ช่วยให้กายตั้งตรง นั่งได้ทน ไม่ปวดเมื่อย
ข. เป็นนาฬิกาปลุกไปในตัว กล่าวคือ ขณะที่เผลอเพ่งจิตเบาไป จะพาให้ง่วงเคลิ้มโดยไม่รู้ตัว แต่ปลายนิ้วทั้งสองจะเลื่อนมายันกันเองโดยอัตโนมัติ ทำให้รู้ตัวเร็ว ไม่ถึงกับเผลอหลับไปก่อนจะได้หาวิธีแก้ง่วงทันท่วงที
3. ตั้งกายตรง สัตว์ทั้งหลาย เว้นจากมนุษย์แล้ว ได้ชื่อว่าเดียรัจฉาน ซึ่งแปลว่าผู้มีลำตัวไปตามขวาง ที่สัตว์ได้ชื่อเช่นนี้ เพราะสัตว์เหล่านั้นเคลื่อนที่ด้วยอาการทอดกายลงให้อกขนานไปกับพื้นดินไม่ตั้งตรงเช่นกับคน แม้แต่สิ่งซึ่งรูปร่างคล้ายกับคนมาก บางครั้งก็เดิน 2 เท้าได้คล้ายคน แต่ส่วนมากแล้ว มันก็ยังชอบเดิน 4 เท้า ให้อกขนานไปกับพื้นดิน ลิงจึงถูกจัดอยู่ในพวกเดียรัจฉาน พวกสัตว์เดียรัจฉานนี้ ถึงแม้ว่าจะฉลาดเฉลียวปานใด ก็ฝึก สัมมาสมาธิ ไม่ได้ เพราะการที่มีลำตัวทอดไปตามขวางนั้น ทำให้หาศูนย์กลางกายฐานที่ 7 ได้ยากที่สุด
สัตว์บางชนิด เช่น นาค ครุฑ กินรี ฯลฯ สามารถจะแปลงเป็นคนและฝึกสมาธิแบบฤาษีชีไพรได้ แต่ธาตุแท้ดั้งเดิมของมันมีกายไปตามขวาง ทำให้ไม่สามารถหาฐานที่ 7 พบเช่นกัน จึงหมดโอกาสฝึกสัมมาสมาธิ ดังนั้น สัตว์เหล่านั้นถึงจะแปลงเป็นคนได้ ทางศาสนาก็ไม่ยอมให้บวชเป็นพระภิกษุ เพราะไม่อาจบรรลุมรรคผลนิพพานได้
เมื่อได้เกิดเป็นคน มีกายที่ตั้งตรงอยู่แล้ว มีโอกาสหาศูนย์กลางกายได้ง่ายและหาทางไปนิพพานได้เร็ว ก็ควรจะฉวยโอกาสรีบปฏิบัติธรรมเสียก่อน ไม่ควรทำความลำบากให้แก่ตัว คือไม่นั่งหลังงอ ไม่ยืนหลังโกง ไม่ก้มกายเลียนแบบสัตว์ต้องนั่งยืดกายให้ตัวตรงจนหน้า
ตัดของกระดูกสันหลังทุก ๆ ข้อจรดกันสนิทเต็มหน้าตัดของมัน
ประโยชน์จากการตั้งกายตรง คือ
ก. ช่วยให้การโคจรของโลหิตและลมหายใจไม่ติดขัด
ข. ทำให้นั่งได้ทน ไม่ปวดเมื่อยง่าย
ค. หาศูนย์กลางกายฐานที่ 7 ได้ง่าย
4. ดำรงสติมั่น ตั้งแต่ทหารเลว พลเดินเท้า ไปจนถึงแม่ทัพผู้บัญชาการรบ ต่างก็มีความสำคัญแก่กองทัพด้วยกันทั้งสิ้น แต่ที่สำคัญที่สุด คือ แม่ทัพผู้บัญชาการรบ ถ้าแม่ทัพเป็นผู้มีปัญญาเฉียบแหลม มีฝีมือเข้มแข็งแล้ว เป็นอันมั่นใจได้ว่าต้องรบชนะ สติ คือแม่ทัพใหญ่ในการสู้รบกับกิเลส สติ คือหัวใจของการฝึกสมาธิ ความมุ่งหมายประการสำคัญที่สุดของการฝึกสมาธิ ก็คือต้องการให้เป็นผู้มีสติถ้าผู้ใดขาดสติหรือสติฟั่นเฟือน ก็ไม่สามารถฝึกสมาธิได้
ในขณะที่นั่งสมาธิ จะต้องกำาหนดสติ ระลึกตัวอยู่ตลอดเวลาอย่าให้เผลอ ต้องกำหนดระลึกถึง บริกรรมนิมิต คือ ระลึกถึงกสิณและระลึกถึงบริกรรมภาวนาที่ใช้ประคองใจอยู่เสมอ อย่าปล่อยให้บริกรรมทั้งสองนี้พรากจากกันได้
สำหรับคำว่า สติ ในที่นี้ เป็นเพียงการกำหนดล้วน ๆ ไม่เกี่ยวกับความรู้หรือการพิจารณาใดๆ
