พระโพธิสัตว์
เป็นธรรมดาว่า บรรดาสัตว์โลกทั้งหลาย ย่อมมีสัตว์โลกที่มีจิตใจสูงปนอยู่ โดยสัตว์โลกประเภทนี้จะมุ่งมั่นในความบริสุทธิ์ มีอัธยาศัยชอบช่วยเหลือผู้อื่น และอธิษฐานใจไว้เสมอว่า ขอให้ตนได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต แล้วสามารถช่วยสัตว์โลกทั้งหลายให้พ้นทุกข์ตามด้วย สัตว์โลกที่บำเพ็ญตนในทางที่ดีเพื่อบรรลุความปรารถนาดังกล่าวนี้ เรียกว่า โพธิสัตว์ แปลว่า สัตว์ผู้ปรารถนาโพธิญาณ
ความดีที่พระโพธิสัตว์ตั้งใจบำเพ็ญอย่างไม่ลดละ เรียกว่า บารมี มีอยู่ 10 ประการ คือ
1. ทาน การบริจาคให้มั่นแก่ผู้อื่น
2. ศีล การเว้นทำบาปทุกทาง
3. เนกขัมมะ การออกบวชเพื่อพ้นจากกามารมณ์
4. ปัญญา การฝึกอบรมปัญญา
5. วิริยะ ความเพียรพยายาม
6. ขันติ ความอดกลั้นทนทาน
7. สัจจะ การรักษาความจริงใจ
8. อธิษฐาน ความตั้งใจมั่นในความดี
9. เมตตา มีความปรารถนาดีต่อสรรพสัตว์
10. อุเบกขา ทรงไว้ซึ่งความยุติธรรม
กว่าบารมีแต่ละอย่างจะเต็มได้ ท่านเหล่านั้นต้องยอมเสียสละอย่างมหาศาล ทั้งสละทรัพย์ สละอวัยวะ เลือดเนื้อ ตลอดจนชีวิตนับครั้งไม่ถ้วน เพียงแค่ดวงตาที่คว้านควักสละเป็นทาน ก็มีประมาณมากกว่าดวงดาวบนท้องฟ้า ครั้นบำเพ็ญบารมีได้เต็มครบ 10 ประการแล้ว ใจก็มีความละเอียดประณีตสูงสุด สมควรแก่การตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งใช้เวลาอย่างน้อยถึง 4 อสงไขย แสนมหากัป
ขณะที่พระโพธิสัตว์ยังเวียนว่ายตายเกิด บำเพ็ญบารมีเพื่อทำใจให้ประณีตอยู่นี้ ด้วยผลแห่งความดีนั้น ๆ บางครั้งก็เกิดเป็นมนุษย์บ้าง เทวดาบ้าง พรหมบ้าง แต่บางครั้งบาปกรรมในอดีตตามทันก็อาจพลาดท่าถูกมารเอาขันธ์ 5 หยาบ ๆ ของสัตว์ดิรัจฉานมาสวมครอบกายมนุษย์ละเอียดเอาไว้ ทำให้ต้องเกิดเป็นสัตว์ดิรัจฉานบ้าง อย่างไรก็ตาม ไม่ว่าจะเกิดในกําเนิดใดก็เป็นสัมมาทิฐิบุคคล ทําแต่ความดีทุกครั้ง แม้มีกำเนิดเป็นดิรัจฉานก็เป็นสัตว์ที่ฉลาด เพียงแต่ว่าการบำเพ็ญบารมีถูกตัดรอนให้ล่าช้าลงเท่านั้น
