อตีตปัจจเวกขณปาฐะ
บทนี้ใช้สวดพิจารณาให้เห็นประโยชน์ของปัจจัย ๔ หลังจากใช้สอยแล้ว
(นำ) (หันทะ มะยัง อะตีตะปัจจะเวกขะณะปาฐัง ภะณามะ เส.)
(เชิญเถิด เราทั้งหลาย จงกล่าวบาลีเป็นเครื่องพิจารณา ปัจจัย ๔ ที่ล่วงกาลแล้วเถิด.)
(พิจารณาภายหลังการใช้สอยจีวร)
(รับ) อัชชะ มะยา อะปัจจะเวกขิต๎วา ยัง จีวะรัง ปะริภุฅตัง, จีวรใดอันเรานุ่งห่มแล้ว ไม่ทันพิจารณาในวันนี้ ;
ตัง ยาวะเทวะ สีตัสสะ ปะฏิฆาตายะ, จีวรนั้น เรานุ่งห่มแล้ว เพียงเพื่อบำบัดความหนาว ;
อุณหัสสะ ปะฏิฆาตายะ, เพื่อบำบัดความร้อน ;
ฑังสะมะกะสะวาตาตะปะสิริงสะปะสัมผัสสานัง ปะฏิฆาตายะ, เพื่อบำบัดสัมผัสอันเกิดจากเหลือบ ยุง ลม แดด และสัตว์เลื้อยคลานทั้งหลาย ;
ยาวะเทวะ หิริโกปินะปะฏิจฉาทะนัตถัง. และเพียงเพื่อปกปิดอวัยวะ อันให้เกิดความละอาย.
(พิจารณาภายหลังบริโภคบิณฑบาต)
อัชชะ มะยา อะปัจจะเวกขิต๎วา โย ปิณฑะปาโต ปะริภุตโต, บิณฑบาตใด อันเราฉันแล้ว ไม่ทันพิจารณาในวันนี้ ;
โส เนวะ ทะวายะ, บิณฑบาตนั้น เราฉันแล้ว ไม่ใช่เป็นไปเพื่อความเพลิดเพลินสนุกสนาน ;
นะ มะทายะ, ไม่ใช่เป็นไปเพื่อความเมามัน เกิดกำลังพลังทางกาย ;
นะ มัณฑะนายะ, ไม่ใช่เป็นไปเพื่อประดับ ;
นะ วิภูสะนายะ, ไม่ใช่เป็นไปเพื่อตกแต่ง ;
ยาวะเทวะ อิมัสสะ กายัสสะ ฐิติยา, แต่ให้เป็นไปเพียงเพื่อความตั้งอยู่ได้แห่งกายนี้ ;
ยาปะนายะ, เพื่อความเป็นไปได้ของอัตภาพ ;
วิหิงสุปะระติยา, เพื่อความสิ้นไปแห่งความลำบากทางกาย ;
พ๎รัห๎มะจะริยานุคคะทายะ, เพื่ออนุเคราะห์แก่การประพฤติพรหมจรรย์ ;
อิติ ปุราณัญจะ เวทะนัง ปะฏิหังขามิ, ด้วยการทำอย่างนี้ เราย่อมระงับเสียได้ซึ่งทุกขเวทนาเก่า คือ ความหิว ;
นะวัญจะ เวทะนัง นะ อุปปาเทสสามิ, และไม่ทำทุกขเวทนาใหม่ให้เกิดขึ้น ;
ยาต๎รา จะ เม ภะวิสสะติ อะนะวัชชะตา จะ ผาสุวิหาโร จาติ.
อนึ่ง ความเป็นไปโดยสะดวกแห่งอัตภาพนี้ด้วย, ความเป็นผู้หาโทษมิได้ด้วย, และความเป็นอยู่โดยผาสุกด้วย, จักมีแก่เรา ดังนี้.
(พิจารณาภายหลังการให้สอยเสนาสนะ)
อัชชะ มะยา อะปัจจะเวกขิต๎วา ยัง เสนาสะนัง ปะริภุตตัง, เสนาสนะใด อันเราใช้สอยแล้ว ไม่ทันพิจารณา ในวันนี้ ;
ตัง ยาวะเทวะ สีตัสสะ ปะฏิฆาตายะ, เสนาสนะนั้น เราให้สอยแล้ว เพียงเพื่อบำบัดความหนาว ;
อุณหัสสะ ปะฏิฆาตายะ, เพื่อบำบัดความร้อน ;
ฑังสะมะกะสะวาตาตะปะสิริงสะปะสัมผัสสานัง ปะฏิมาตายะ,
เพื่อบำบัดสัมผัสอันเกิดจากเหลือบ ยุง ลม แดด และสัตว์เลื้อยคลานทั้งหลาย ;
ยาวะเทวะ อุตุปะริสสะยะวิโนทะนัง ปะฏิสัลลานารามัตถัง.
เพียงเพื่อบรรเทาอันตรายอันจะพึงมีจากดินฟ้าอากาศ และเพื่อความเป็นผู้ยินดีอยู่ได้ ในที่หลีกเร้นสำหรับภาวนา.
(พิจารณาภายหลังบริโภคคิลานเภสัช)
อัชชะ มะยา อะปัจจะเวกขิต๎วา โย คิลานะปีจจะยะ-เภสัชชะปะริกขาโร ปะริภุตโต,
คิลานเภสัชบริขารใด อันเราบริโภคแล้ว ไม่ทันพิจารณาในวันนี้ ;
โส ยาวะเทวะ อุปปันนานัง เวยยาพาธิกานัง เวทะนานัง ปะฏิฆาตายะ,
คิลานเภสัชบริขารนั้น เราบริโภคแล้ว เพียงเพื่อบำบัดทุกขเวทนาอันบังเกิดขึ้นแล้ว มีอาพาธต่าง ๆ เป็นมูล ;
อัพ๎ยาปัชฌะปะระมะตายาติ. เพื่อความเป็นผู้ไม่มีโรคเบียดเบียน เป็นอย่างยิ่ง ดังนี้.