วิธีแผ่เมตตา 3 อย่าง
ผู้ที่บรรลุถึงขั้นอัปปนาสมาธิหรือสีมสัมเภทเมตตาดีแล้ว จึงใช้วิธีแผ่เมตตาตามแบบบริกรรมท่องจำโดยรวม การแผ่เมตตาทั่วไปแบบนี้ แผ่ให้แก่บุคคล 12 จำพวก คือ เมตตาเจโตวิมุติ ที่แผ่ทั่วไปโดยไม่เจาะจงบุคคลที่เรียกว่า อโนทิโสผรณา 5 จำพวก เมตตาเจโตวิมุติที่แผ่ไปโดยเจาะจงบุคคลที่เรียกว่า อโนทิโสผรณา 7 จำพวก และเมตตาเจโตวิมุติที่แผ่ไปในทิศทั้ง 10 ที่เรียกว่า ทิโสผรณา
1.อโนทิโสผรณา เป็นการแผ่ทั่วไปโดยไม่เจาะจงบุคคล 5 จำพวก คือ
ก. สพฺเพ สตฺตา สัตว์ทั่วไปทั้งหลาย
ข. สพฺเพ ปาณา สัตว์ที่มีชีวิตทั้งหลาย
ค. สพฺเพ ภูตา สัตว์ที่ปรากฏชัดทั้งหลาย
ง. สพฺเพ ปุคฺคลา บุคคลทั้งหลาย
จ. สพฺเพ อตฺตภาวปริยาปนฺนา สัตว์ที่มีอัตภาพทั้งหลาย
2.โอทิโสผรณา เป็นการแผ่ไปโดยเจาะจงประเภทบุคคล 7 จำพวก คือ
ก. สพฺเพ อิตฺถิโย หญิงทั้งหลาย
ข. สพฺเพ ปุริสา ชายทั้งหลาย
ค. สพฺเพ อริยา พระอริยบุคคลทั้งหลาย
ง. สพฺเพ อนริยา ผู้ไม่ใช่พระอริยบุคคลทั้งหลาย
จ. สพฺเพ เทวา เทวาทั้งหลาย
ฉ. สพฺเพ มนุสฺสา มนุษย์ทั้งหลาย
ช. สพฺเพ วินิปาติกา อบายสัตว์ทั้งหลาย
การแผ่เมตตาตามแบบบริกรรมท่องจำนี้ ใช้ภาษาบาลีเหมาะสมกว่าภาษาไทยเพราะถ้อยคำสละสลวยคล้องจ้องและเข้าใจเนื้อหาได้ไม่ยาก ส่วนมากเป็นคำที่คุ้นเคยกันดีอยู่แล้ว
เริ่มต้นการแผ่เมตตาพวกที่ 1
สพฺเพ สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนฺตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ, ขอสัตว์ทั้งหลายจงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจรักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด รวมแผ่เมตตา 4 ชนิด
การแผ่เมตตาพวกต่อๆ ไป 2,3,4,5,…. จนถึงพวกที่ 12 ใช้ถ้อยคำอย่างเดียวกัน เปลี่ยนเพียงคำนำหน้าไปตามชื่อที่ต้องการ ได้แก่ สพฺเพ ปาณา อเวรา…. สพฺเพ ภูตา อเวรา…. เรียงลำดับกันไป เป็นอโนทิสผรณาเมตตา(ไม่เจาะบุคคล) 20 และโอทิสผรณาเมตตา(เจาะจงบุคคล) 48 ทั้งหมดนี้เรียกว่า ปุคคลวารผรณาเมตตา(การแผ่เมตตาให้บุคคล)
3. ทิโสผรณา เป็นการแผ่ให้แก่สัตว์ทั้วไปทั้ง 10 ทิศ
วิธีแผ่เมตตาไปในทิศนั้น คือ แผ่เมตตาไปในบุคคล 12 จำพวกนั้นที่อยู่ในทิศทั้ง 10 โดยไม่คำนึง ไม่จำกัดสัตว์บุคคลเป็นที่ตั้งว่าจะเป็นสัตว์ เป็นบุคคลชนิดไหน ประเภทใด ที่กล่าวทิสาผรณาแผ่ไป 10 ทิศนั้น นับดังนี้ สัตว์ทั้งหลายที่มีจิตก็ดี ไม่มีจิตก็ดี บรรดาที่มีชีวิต อันมีอยู่ในทิศเบื้องบนจนถึงอกนิฏฐพรหมนั้น 1 ทิศ ที่มีอยู่ในทิศเบื้องต่ำถึงอเวจีมหานรกนั้น 1 ทิศ และที่อยู่ในทิศเบื้องขวางนั้นอีก 8 ทิศจึงรวมเป็น 10 ทิศ ด้วยกัน คือ
1. ปุรตฺถิมาย ทิสาย ทิศตะวันออก
2. ปจฺฉิมาย ทิสาย ทิศตะวันตก
3. อุตฺตราย ทิสาย ทิศเหนือ
4. ทกฺขิฌาย ทิสาย ทิศใต้
5. ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย ทิศตะวันออกเฉียงใต้
6. ปจฺฉิมาย อนุทิสาย ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ
7. อุตฺตราย อนุทิสาย ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ
8. ทกฺขิฌาย อนุทิสาย ทิศตะวันตดเฉียงใต้
9. เหฏฺฐิมาย ทิสาย ทิศเบื้องล่าง
10. อุปริมาย ทิสาย ทิศเบื้องบน
เมื่อจะแผ่เมตตาไปในทิศทั้ง 10 ให้ออกชื่อทิศก่อนแล้วบริกรรมเป็นพวกๆ ทั้ง 12 จำพวก ตามเดิมจนครบ 10 ทิศ เริ่มต้นการแผ่เมตตาโดยทิศในบุคคลจำพวกที่ 1 มีคำสำหรับแผ่ดังนี้
1. สพฺเพ ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันออก จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
2. สพฺเพ ปจฺฉิมาย ทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันตก จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
3.สพฺเพ อุตฺตราย ทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันเหนือ จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
4.สพฺเพ ทกฺขิฌาย ทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศใต้ จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
5.สพฺเพ ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันออกเฉียงใต้ จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
6.สพฺเพ ปจฺฉิมาย อนุทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันตกเฉียงเหนือ จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
7.สพฺเพ อุตฺตราย อนุทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันออกเฉียงเหนือ จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
8.สพฺเพ ทกฺขิณาย อนุทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศตะวันตกเฉียงใต้ จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
9.สพฺเพ เหฏฺฐิมาย ทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศเบื้องล่าง จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
10.สพฺเพ อุปริมาย ทิสาย สตฺตา อเวรา โหนฺตุ, อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ, อนีฆา โหนตุ, สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ.
ขอสัตว์ทั้งหลายในทิศเบื้องบน จงอย่าผูกเวรกัน, จงอย่าเบียดเบียนกัน, จงอย่ามีทุกข์, จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงเถิด
ส่วนการแผ่เมตตาไปในทิศทั้ง 10 ในบุคคลอีก 11 จำพวกตั้งแต่จำพวกที่ 2 คือ สพฺเพปาณา สัตว์ที่มีชีวิตทั้งหลาย ถึงจำพวกที่ 12 สพฺเพ วินิปาติกา อบายสัตว์ทั้งหลายนั้น ให้ผู้ปฏิบัตินำมาประกอบในทำนองเดียวกับบุคคลที่ 1 ต่างแต่ต้องยกเอาบุคคลนั้นๆ มาประกอบแทนตรง คำว่า สตฺตา ซึ่งตรงกับคำว่า สัตว์ ใน ภาษาไทย ซึ่งผู้ปฏิบัติสามารถประกอบได้เองโดยไม่ยาก จึงไม่ได้ยกมาอย่างเต็มรูปแบบในที่นี้
----------------------------------------------------------------------------
MD 407 สมาธิ 7: สมถกัมมัฏฐาน 40 วิธี
