ธรรมะวันนี้ สัจกิริยา บทนำ(พ. ๔ ม.ค. ๖๐)
ความหมายของ สัจกิริยา
สัจกิริยา คือการกล่าวอ้างความสัจจะ คุณความดีของพระรัตนตรัย หรือของตนเพื่อขจัดปัดเป่าทุกข์ภัย
ที่เกิดขึ้นกับตนเอง หรือบุคคลอื่น
ท่านผู้รู้บางท่าน อธิบายว่าสัจกิริยา คือ การอ้างเอาความจริงสิ่งที่เราทํามาจริงแล้วขอพร ขอให้เป็นอย่างนั้น อย่างนี้โดยได้อ้างอิงถึงเนื้อหาในมัณฑัพยชาดก.
การที่จะสรุปอย่างใดอย่างหนึ่ง เพื่อให้ครอบคลุมจําเป็นต้องค้นคว้าหาข้อมูล แต่ละที่ที่ปรากฎอยูู่ในพระไตรปิฎกก่อน
เท่าที่ค้นหาเรื่องการทําสัจกิริยาในแบบต่างๆ ในชาดกมีอยู่ประมาณ ๑๑ เรื่อง, ในอรรถกถาพระสูตรมี๗ เรื่อง, ในคาถาธรรมบท ๑ เรื่อง, แต่ในบทความนี้จะเน้นชาดกกับคาถาธรรมบทเป็นหลัก แล้วรวบอรรถกถาไว้ในตอนสุดท้ายทีเดียว ซึ่งพอจะสรุปได้ดังนี้
๑. พระโพธิสัตว์ทําสัจกิริยาด้วยตนเองเพื่อตนเอง
๑.๑ สีวิราชชาดก ว่าด้วยการให้ดวงตาเป็นทาน
๑.๒ วัฏฏกชาดก ว่าด้วยความจริง
๒. พระโพธิสัตว์ ทําสัจกิริยาด้วยตนเองเพื่อช่วยคนอื่น
๒.๑ มัจฉชาดก ว่าด้วยปลาขอฝน
๒.๒ สุปปารกชาดก ว่าด้วยทะเล ๖ ประการ
๓. พระโพธิสัตว์ ทําสัจกิริยาด้วยตนเองร่วมกับคนอื่น เพื่อช่วยคนอื่น
๓.๑ มัณฑัพยชาดก ว่าด้วยความรักที่มีต่อบุตร(กัณหทีปายนชาดก ว่าด้วยจริยาวัตรของกัณหทีปายนะ
ดาบส)
๔. พระโพธิสัตว์หรือคนอื่น ทําสัจกิริยาเพื่อขอสิ่งที่ตนปรารถนา
๔.๑ เตมียชาดก ว่าด้วย พระเจ้าเตมีย์ทรงบําเพ็ญเนกขัมมบารมี
(อรรถกถาสูตรที่ ๓ ประวัติพระโกณฑธานเถระ
อรรถกถากุณฑธานเถรคาถา มีข้อความทํานองคล้ายกัน
อรรถกถากุณฑธานวรรคที่๔ เถราปทาน กุณฑธานเถราปทาน มีข้อความทํานองคล้ายกัน
อรรถกถาทั้งสามแห่งจะเล่าในตอนสุดท้ายทีเดียว)
๕. คนอื่น ช่วยทําสัจกิริยาเพื่อช่วยพระโพธิสัตว์
๕.๑ สุวรรณสามชาดก ว่าด้วยสุวรรณสามบําเพ็ญเมตตาบารมี
๕.๒ จันทกุมารชาดก ว่าด้วยพระจันทกุมารทรงบําเพ็ญขันติบารมี
๕.๓ ชัยทิสชาดก ว่าด้วยโปริสาทกับพระเจ้าชัยทิส
๖. พระปัจเจกพุทธเจ้า ทําสัจกิริยาด้วยตนเองเพื่อช่วยสรรพสัตว์
๖.๑ มหาโมรชาดก ว่าด้วยพญานกยูงพ้นจากบ่วง
๗. คนอื่นทําสัจกิริยาเพื่อพิสูจน์ตนเองและช่วยผู้อื่น
๗.๑ สัมพุลาชาดก ว่าด้วยความซื่อสัตย์ของพระนางสัมพุลา
(อรรถกถาอังคุลิมาลสูตร)
๘. คนอื่น ทําสัจกิริยาโดยนึกถึงคุณของพระรัตนตรัย
๘.๑ คาถาธรรมบทเรื่องพระมหากัปปินเถระ
(อรรถกถาสูตรที่ ๙ ประวัติพระมหากัปปินเถระ)
๙. คนอื่นทําสัจกิริยา เพื่อตนเองพ้นภัย(อรรถกถาสักกปัญหสูตร)
๑๐. พระโพธิสัตว์ทําสัจกิริยา เพื่อพิสูจน์ความจริง
(อรรถกถาเวลามสูตร)
การทําสัจกิริยาแบบต่างๆ เพื่อตนเองหรือเพื่อผู้อื่นล้วนแต่ต้องอาศัยความดีของตนเองโดยเฉพาะศีล,ความสัตย์(ไม่มุสาวาท), คุณของพระรัตนตรัย เพื่อช่วย แก้ไขทุกข์โศกโรคภัยที่เกิดขึ้นไม่ได้มีเอาไว้ทําลายหรือเบียดเบียนผู้อื่น
พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เขียนและออกเสียงว่า สัจกิริยา [สัดจะ] น. การตั้งความสัตย์
หนังสือเลมนี้จะใช้คําว่า สัจกิริยา, สัจจบารมี, สัจจาธิษฐาน
