..... พระเดชพระคุณหลวงพ่อพระธรรมคุณาภรณ์ กำเนิดมาในยุคที่โลกต้องการคนเก่งมาปรับปรุงสร้างสรรค์มาเป็นตัวอย่างของสังคม ถึงแม้ว่าในสังคมโลกพระเดชพระคุณจะไม่โด่งดังมาก แต่สำหรับคนในพื้นที่จังหวัดกาญจนบุรี และ จังหวัดใกล้เคียง ก็ถือได้ว่าท่านมีบทบาทการดำเนินงานทางศาสนาได้อย่างโดดเด่นรูปหนึ่ง ดูได้จากงานในหลาย ๆ ด้าน
...... ทั้งงานด้านการศึกษา โดยส่วนตัวพระเดชพระคุณก็ถือว่าเป็นพระที่มีการศึกษา สายศาสนาคือนักธรรมบาลีสูงรูปหนึ่ง ท่านสำเร็จการศึกษาบาลีถึงเปรียญธรรม ๘ ประโยค หลังจากที่ท่านมารับหน้าที่รับผิดชอบที่วัดไชยชุมพลชนะสงครามท่านก็ค่อย ๆ ปูพื้นฐานให้พระภิกษุสามเณรศึกษาภาษาบาลีนักธรรม ส่งไปศึกษาระดับอุดมศึกษาในกรุงเทพฯ และส่งศิษย์ไปศึกษาต่อถึงต่างประเทศ ท่านเอาใจใส่ทางการศึกษาอย่างแท้จริงในหลายปีมานี้ ท่านเปิดสำนักเรียนบาลีเป็นสหศึกษาบาลี โดยยอมเสียค่าใช้จ่ายให้วัดต่าง ๆ ที่นำนักเรียนมาศึกษาที่วัดไชยชุมพลชนะสงครามเป็นรายเดือนสายละ ๕ , ๐๐๐ บาท มีถึง ๘ สาย นับว่าเป็นภาระหน้าที่ท่านแบบรับไว้ นอกจากการศึกษาที่พระเดชพระคุณดำเนินการเองแล้ว ท่านยังส่งเสริมการศึกษาของรัฐ โดยสนับสนุนให้มีครูสอนในโรงเรียนที่ขาดครู ต้องรับผิดชอบเงินเดือนครู เช่นที่โรงเรียนบ้องตี้ อำเภอไทรโยค รับผิดชอบครูสอนถึง ๔ คน ส่วนนักเรียนจากโรงเรียนต่าง ๆ ท่านก็มอบทุนการศึกษาทุกปี กระจายไปทั่วจังหวัดกาญจนบุรี ด้านอุปกรณ์การเรียนท่านก็สนับสนุนมอบให้โรงเรียนต่าง ๆ ที่ขอความช่วยเหลือมา เช่น คอมพิวเตอร์ อุปกรณ์สำนักงาน เป็นต้น
...... ส่วนเหล่านี้เป็นงานที่ไม่ค่อยเห็นชัด เพราะเป็นงานที่แฝงตัวในขอบเขตของคนใกล้ชิดเท่านั้น ที่เห็นส่วนงานที่ปรากฏต่อสายตาคนในวงกว้างเป็นชิ้นงานใหญ่ ๆ เช่น การสร้างโรงพยาบาลเจ้าคุณไพบูลย์ที่พนมทวน โดยก่อนหน้านี้ท่านเคยสร้างอาคารพยาบาลให้กับโรงพยาบาลพหลพลพยุหเสนา ( บ้านบ่อ ) ครั้งดำรงตำแหน่งพระเทพปัญญาสุธี ยังปรากฏชื่ออาคารว่า ตึกพระเทพปัญญาสุธี อาคารเรียนที่สร้างให้โรงเรียนต่าง ๆ หลายแห่ง สะพานข้ามแม่น้ำแควใหญ่ที่หนองบัว และที่ลาดหญ้า ชลประทานโดยทำเป็นคลองทดน้ำก่อน เพื่อส่งน้ำขึ้นไปยังหมู่บ้านต่าง ๆ หลายตำบลในเขตอำเภอพนมทวน และถาวรวัตถุทางศาสนาก็ช่วยหลาย ๆ วัดสร้างอุโบสถจนสำเร็จเรียบร้อย งานเหล่านี้ประจักษ์ชัดเจนจนเป็นแบบอย่างของการอุทิศตนเพื่องานสงเคราะห์สังคม
...... งานด้านการปกครองนั้นท่านวางบุคคล เพื่อการบริหารที่มีคุณภาพโดยยึดหลักส่งเสริมคนมีความรู้เป็นเกณฑ์การพิจารณาเป็นอันดับแรก จนสามารถเป็นภาพรวมของคณะสงฆ์ จังหวัดกาญจนบุรีนี้ว่ามีความเข้มแข็งจังหวัดหนึ่ง ข้อสังเกตอีกประการหลวงพ่อท่านจะส่งเสริมสนับสนุนพระในท้องถิ่นก่อน ถ้ามีพระรูปใดในท้องถิ่นนั้น ๆ ทรงคุณวุฒิท่านจะพิจารณาก่อน ต่อเมื่อถ้าไม่ม่ตามที่ต้องการก็ค่อยพิจารณาพระที่เป็นที่เคารพนับถือของคนในท้องถิ่น ต่อเมื่อถ้าไม่มีตามที่ต้องการก็ค่อยพิจารณาพระที่เป็นที่เคารพนับถือของคนในท้องถิ่น ฉะนั้นการบริหารงานคณะสงฆ์ จึงไม่เคยมีปัญหา ถ้าแห่งใดมีความขัดแย้งท่านก็หาทางออกของปัญหาได้อย่างนิ่มนวล
...... ด้านงานเผยแผ่นับว่าท่านมุ่งเน้นมาก โดยเฉพาะบั้นปลายชีวิตนี้ที่ท่านทุ่มเทให้กับงานเผยแผ่อย่างจริงจัง การสร้างวัดในต่างประเทศคือประเทศออสเตรเลีย ๒ วัด งานนี้หนักหนาสาหัสสำหรับคนที่ไม่มีความเข้มแข็งพอ แต่หลวงพ่อไม่ย่อท้อมีความมุ่งมั่นอย่างเปี่ยมล้นที่จะทำให้วัดทั้งสองมั่นคง และยังตั้งใจขยายออกเป็นวัดที่สามอีก ท่านแบกภาระอันอึ้งเหล่านี้ได้อย่างไร บางทีก็เกินปัญญาธรรมดา ๆ ของเราเหมือนกัน ส่วนที่วัดท่านก็จัดให้มีการอบรมพระวิปัสสนาจารย์ ฝึกอบรมให้พระในจังหวัด เพื่อปูพื้นฐานให้นำการปฏิบัติ การฝึกอบรมครูอาจารย์ เพื่อนำความรู้ไปสอนวิชาธรรมศึกษาในโรงเรียน ก็เป็นอีกงานที่ท่านตั้งใจทำอย่างจริงจัง ในหลายปีมานี้ท่านถึงกับให้รางวัล โดยการให้ไปเที่ยวอินเดียฟรีและครึ่งราคาแก่ผู้เข้าร่วมประชุม อบรมด้วยวิธีจับฉลากหาผู้โชคดี ส่วนงานเทศน์งานสอนนั้นไม่ต้องกล่าวถึง ท่านสนับสนุนช่วยเหลือไม่เคยเกี่ยงงอนทั้งทำเองและจัดส่งพระไปดำเนินงาน
พระมหา ดร . ศุภชัย ปัญญาวชิโร
