ข้าวพระ คือ ข้าวที่จัดถวายพระพุทธ เรียกเต็มว่า ข้าวพระพุทธ
การถวายข้าวพระเลียนแบบมาแต่สมัยพุทธกาล คือในสมัยนั้นชาวพุทธนิยมเลี้ยงพระสงฆ์ที่มีพระพุทธเจ้าเป็นประธาน เมื่อพระพุทธเจ้าปรินิพพานแล้วและมีประเพณีสร้างพระพุทธรูปกันแล้ว เวลาทำบุญเลี้ยงพระจึงจัดที่ตั้งพระพุทธรูปไว้ด้วย เพื่อแสดงว่ายังมีพระพุทธเจ้าเป็นประธาน และจัดอาหารถวายพระพุทธรูปด้วย
กายถวายข้าวพระพุทธเป็นการบูชาพระพุทธเจ้าด้วยอาหารเหมือนบูชาด้วยดอกไม้ธูปเทียน มิใช่ถวายเพื่อให้พระพุทธเจ้าเสวย หรือเป็นการเซ่นไหว้พระพุทธเจ้า
และในการถวายข้าวพระพุทธมีคำกล่าวถวายและคำลาโดยเฉพาะ
