ความกตัญญูเป็นเครื่องหมายของคนดี ผมท่องจำและรับการปลูกฝังมาตั้งแต่เด็กแล้ว ความกตัญญูนี่แหละครับที่เลี้ยงดูรวมทั้งคุ้มหัวคุ้มเกล้าผมให้ปลอดภัยจากสิ่งต่างๆทั้งปวงมาจนถึงบัดนี้ คนเราเกิดมาแล้ว หากไม่รู้จักความกตัญญูรู้คุณ ทั้งคนและสิ่งของ โบราณท่านว่าบุคคลประเภทนี้เอาดีได้ยาก เคยมีผู้เปรียบเทียบไว้ว่า คนตาบอดย่อมมองไม่เห็นโลก แม้ดวงอาทิตย์จะส่องสว่างอยู่ฉันใด คนใจบอด ก็ย่อมไม่มีความกตัญญู แม้ว่าเขาจะได้รับความเมตตากรุณาจากผู้มีอุปการะคุณฉันนั้น
ความกตัญญูหากจะปฏิบัติให้ครบถ้วนกระบวนความ ต้องสามารถทำความเข้าใจในเรื่องการยอมรับ นับ และก็ถือ ยอมก็คือการแสดงออกบอกให้รู้ว่าเห็นด้วย ไม่ขัดและก็ตกลงปลงใจที่จะทำตาม เช่น ยอมทำตามที่สั่ง หรือแม้กระทั่งยอมตายตามไปก็เคยมีมาแล้ว ฉะนั้น เมื่อผู้มีพระคุณคิดหรือทำสิ่งใด เราต้องฝึกตัวฝึกใจทำตามยอมตาม และถ้าสิ่งนั้นเป็นเรื่องดีที่ส่งผลให้ตัวเองและหมู่คณะ ตลอดจนประเทศชาติได้รับความสงบสุขร่มเย็น แม้เป็นทหารยังยอมสละชีพเพื่อชาติ เพื่อแผ่นดินได้ เราเองก็ต้องทำได้เช่นกัน เมื่อเรายอมแล้ว เราก็ควรจะต้องรับด้วย นั้นคือการยอมตามผลที่ดีหรือไม่ดี ในกิจการที่ได้กระทำไปแล้ว ถ้าโดยความหมายนี้เราคุ้นเคยกันในเรื่องของความรับผิดชอบครับ หากเราตัดสินใจที่จะกตัญญูรู้คุณแล้ว เรายอมทำตามอย่างตามสั่งแล้วเรารับ คือรับผิดชอบ รับคำท่านทำตามอย่างแล้ว แม้ว่าผลที่รับทำนั้นจะเกิดผลเช่นใดก็ตาม การนับและการถือก็เป็นอีกพฤติกรรมหนึ่งของผู้ที่มีความกตัญญู จะต้องสะสมอยู่ในตนด้วยเหมือนกัน
สิ่งที่ควรกตัญญูนั้นสามารถแบ่งเป็นหัวข้อหมวดหมู่ได้ ห้าประการคือ เราควรกตัญญูต่อบุคคล ไม่ว่าใครก็ตามที่เคยมีพระคุณต่อเรา ไม่ว่าจะมากหรือน้อย เราก็ต้องกตัญญูรู้คุณท่าน โดยเฉพาะพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระสงฆ์ พ่อแม่ ครูและอาจารย์เป็นต้น อีกอย่างคือ สิ่งของอาจประกอบด้วย หนังสือ ป่าไม้ ลำธาร นอกจากนี้ยังมีสัตว์ที่มีคุณ เป็นต้นว่า ช้าง ม้า วัว ควายที่เราใช้งาน เราต้องระมัดระวัง ไม่เฆี่ยนตี และใช้งานหนักมากจนเกินไป
ส่วนความกตัญญูต่อบุญคือ ไม่ดูถูกบุญ ไม่ประมาทในการสร้างบุญ ซึ่งเราสามารถปฏิบัติควบคู่ไปกับความกตัญญูต่อตนเองได้ คือ ทะนุถนอมตัวเราให้อยู่ในกระแสของความดี ไม่เอาตัวเราไปเกลือกกลั้วกับสิ่งไม่ดี หรือที่เรียกว่าความชั่วนั่นแหละครับ ถ้าความกตัญญูคือเครื่องหมายของคนดีแล้วเราควรจะทำเครื่องหมายไว้ กับทุกหัวข้อในสิ่งทีควรกตัญญูทั้งห้าประการนับว่าดีที่สุดครับ
ดุสิต บุญมโนรถ
