๒. การใช้ผลลัพธ์ช่วงไกลเป็นเกณฑ์ตัดสิน
ถ้าทรงตอบผู้ใหญ่ที่เป็นชาวบ้านอะไรไม่ใช่นักการศึกษาหรือผู้หลักผู้ใหญ่พระองค์ทรงตอบให้ลุ่มลึกลงไปอีก แต่ก็เป็นไปในทำนองเดียวกันกับข้อแรก คือ
“ถ้าทําสิ่งใดแล้วไม่ต้องร้อนใจในภายหลัง ให้ทำเถิด เพราะเป็นความดีแต่ถ้าทําสิ่งใดแล้วต้องร้อนใจในภายหลัง ก็อย่าทำ เพราะเป็นความชั่ว”
ตรงนี้ต้องระวัง! เพราะคำว่า “ภายหลัง” นั้นนานเท่าไร ทันทีที่ทำสิ่งนั้นจบ เวลาต่อจากนั้นเป็นภายหลังทั้งสิ้น จะต่อมาอีกประเดี๋ยวเดียว เป็นวัน เป็นเดือน เป็นปี หรือเป็นชาติก็ตามที ล้วนเรียกว่าภายหลังทั้งสิ้น ถ้าทำแล้วไม่ต้องร้อนใจ ไม่ต้องไปขึ้นโรงขึ้นศาล ไม่ต้องไปลำบากตรากตรำเสียผู้เสียคนไม่ต้องไปตกนรกหมกไหม้ ทำเถอะทำเข้าไป
ทรงสอนให้มองผลลัพธ์ที่จะพึงเกิดอย่างนี้ ให้มองไกลๆ ว่าผลลัพธ์จากการกระทำของเราจะออกมาอย่างไร ขณะกำลังลงมือกระทำอยู่จะเป็นอย่างไรไม่ได้ทรงกล่าวไว้ ตรงเหตุพระองค์ไม่ได้บอก เพราะฉะนั้นเหตุการณ์บางอย่างเริ่มต้นอาจจะสบายก็ได้ลำบากก็ได้ แต่ผลลัพธ์ตอนท้ายนั้นดี เช่นเป็นต้นว่าถึงแก่ก็เรียนไปเถอะ ลำบากหน่อยก็ช่างมัน ต่อไปมันจะดีเอง หรือเราเป็นสามเณรตัวน้อยเรียนตามพระไม่ค่อยจะทัน ก็ทน ๆ เรียนไปเถอะ สอบได้บ้างสอบตกบ้าง เข้าใจบ้าง ไม่เข้าใจบ้าง ก็ท่องๆ จำเอาไว้ก่อน พอโตขึ้นก็คงเข้าใจได้เอง ทีแรกอาจจะไม่ค่อยเข้าใจ จำก็ไม่ค่อยจะได้หรือจำได้บ้างจำไม่ได้บ้างแต่ถึงอย่างนั้นพอถึงบั้นปลายแล้วจะรู้เอง ว่ามันก็ดีนะ ตอนนี้เราไม่ค่อยจะเข้าใจแต่ท่องได้ก็ยังดี เท่ากับได้เก็บข้อมูลไว้ก่อน
เมื่อเริ่มต้นลำบากแต่บั้นปลายดีถือว่าดี เบื้องต้นสบายแล้วบั้นปลายก็ยังสบายด้วยยิ่งดีใหญ่ ดูพระพุทธองค์เป็นตัวอย่าง ทรงรักษาศีลด้วยเลือดและน้ำตา ให้ทานด้วยเลือดและน้ำตา มาแล้วไม่รู้กี่ชาติๆ การให้ทานด้วยชีวิต การรักษาศีลด้วยชีวิตที่พระองค์เคยทรงกระทำมานั้น ล้วนลำบากเมื่อตอนต้น แต่ว่าบั้นปลายทรงได้พระสัมมาสัมโพธิญาณเป็นสิ่งสนองกลับมา อย่างนี้คุ้มเกินคุ้ม
ทําสิ่งใดแล้วไม่ต้องร้อนใจในภายหลัง ทำเถอะ ดี แต่ถ้าทำสิ่งใดแล้วต้องร้อนใจในภายหลัง อย่าทำ เพราะมันเป็นความชั่ว
เวลากินเหล้านี่ ขี้เมาบอกว่าสบายใจตั้งแต่เริ่มแรกเลย กับแกล้มก็อร่อยเหล้าก็อร่อย แต่ต่อจากนั้นพักเดียวคลาน แล้วก็ร้อนใจในภายหลังแบบนี้ไม่เอาเพราะเสียทั้งทรัพย์ เสียมารยาท เสียสุขภาพ เสียผู้เสียคน ฯลฯ อย่างนี้อย่าทำมันชั่ว
