พรหมทัณฑ์ ในความหมายเดิมคือ “ ไม้พระพรหม” เป็นศาสตรากายสิทธิ์ชนิดหนึ่ง
พรหมทัณฑ์ ในคำวัดหมายถึงการลงโทษอย่างสูง เป็นวิธีลงโทษพระภิกษุผู้ดื้อด้าน แข็งกระด้าง มีทิฐิมานะสูง ไม่ยอมลงใคร ใครว่ากล่าวตักเตือนไม่ได้ โดยพระสงฆ์ประชุมตกลงพร้อมใจกันไม่พูดจา ไม่ว่ากล่าว ไม่ร่วมกินร่วมนอนด้วย ปล่อยให้อยู่โดดเดี่ยวตามลำพัง เพื่อให้ภิกษุรูปนั้นเข็ดหลาบและสำนึกตัว
พรหมทัณฑ์ พระพุทธเจ้าทรงอนุญาตให้สงฆ์ทำแก่พระฉันนะเป็นองค์แรก เพราะพระฉันนะถือตัวว่าเป็นผู้ใกล้ชิดพระพุทธเจ้ามาแต่แรกแม้ในวันเสด็จออกผนวชก็ติดตามขี่ม้ามาด้วยกันจึงถือตัวและหัวดื้อ ไม่ยอมลงใครนอกจากพระพุทธเจ้า
