ม ง ค ล ที่ ๒๔ มีความสันโดษ
ภิกษุไม่ติดแล้วในธรรมเหล่านี้
คือบิณฑบาต ที่นอน ที่นั่ง น้ำผ้าสังฆาฏิ
เหมือนหยาดน้ำไม่ติดบนใบบัว ฉะนั้น
๑. ความสำคัญของความสันโดษ
๑.๑ ท้าวสักกะย่อมเพียบพร้อมด้วยความสุขอย่างเดียว ฉันใด ภิกษุผู้ปรารภความเพียรก็
ควรยินดีแต่ความสุขที่เกิดจากการทำความสงบภายในอย่างยิ่งประการเดียว ฉันนั้น.
มิลิน. ๔๔๒
๑.๒ โคอาชาไนยตัวสามารถเทียมไถแล้ว ย่อมลากไถไปโดยไม่ลำ บาก ฉันใด เมื่อเราได้
ความสุขอันไม่เจือด้วยอามิส คืนและวันทั้งหลายย่อมผ่านพ้นเราไปโดยยาก ฉันนั้น.
ขุ.เถร. (เถระ) มก. ๕๐/๑๓๙
๑.๓ สิ่งอันใดได้มาเพราะผู้อื่นให้สิ่งนั้นมีอุปมาเหมือนอย่างยาน หรือทรัพย์ที่ยืมเขามา.
ม.ม. (อรรถ) มก. ๒๑/๘๘
๑.๔ ธรรมดานกจากพรากย่อมกินหอย และสาหร่ายจอกแหนเป็นอาหารเพื่อยังกำลัง และ
สีกายด้วยความยินดีฉันใด ภิกษุผู้ปรารภความเพียรก็ควรยินดีตามมีตามได้ฉันนั้น เพราะผู้ยินดี
ตามมีตามได้ย่อมไม่เสื่อมจากศีล สมาธิปัญญา วิมุตติวิมุตติญาณทัสสนะ และกุศลธรรมทั้งปวง.
มิลิน. ๔๕๐
๑.๕ ธรรมดานกกระจอกย่อมอาศัยอยู่ตามเรือนคน แต่ไม่เพ่งอยากได้ของสิ่งหนึ่งสิ่งใดของ
คน มีใจเป็นกลางเฉยอยู่ และมากด้วยความจำ ฉันใด ภิกษุผู้ปรารภความเพียร เมื่อเข้าไปถึงบ้าน
ใครแล้ว ก็ไม่ควรยึดติดในเตียง ตั่ง ที่นั่ง ที่นอน เครื่องประดับ เครื่องนุ่งห่ม เครื่องใช้ของกิน
ภาชนะใช้สอยต่างๆ ของสตรีหรือบุรุษในบ้านนั้น ควรมีใจเป็นกลาง ใส่ใจแต่สมณสัญญา ฉันนั้น.
มิลิน. ๔๕๑
๑.๖ ธรรมดาค้างคาวเมื่ออาศัยอยู่ในเรือนคน จะไม่ทำ ความเสียหายแก่คน ฉันใด ภิกษุ
ผู้ปรารภความเพียร เข้าไปถึงหมู่คนแล้ว ก็ไม่ควรทำ ความเดือดร้อนทุกข์ใจให้ใครด้วยการขอของ
สิ่งนั้นสิ่งนี้ หรือด้วยการทำ ไม่ดีทางกาย หรือพูดมากเกินไป หรือด้วยการทำ ให้ตนเป็นผู้มีสุขทุกข์
กับคนในตระกูลนั้น ไม่ทำ ให้เขาเสียบุญ ควรทำแต่ความเจริญให้เขา.
มิลิน. ๔๕๓
๒. ความสันโดษในปัจจัย ๔
๒.๑ ภิกษุไม่ติดแล้วในธรรมเหล่านี้คือ บิณฑบาต ที่นอน ที่นั่ง น้ำ ผ้าสังฆาฏิเหมือนหยาด
น้ำ ไม่ติดบนใบบัว ฉะนั้น.
ขุ.สุ. (พุทธ) มก. ๔๗/๓๕๙
๒.๒ ความสันโดษในปัจจัย ๔ และภาวนาเป็นที่มาของความยินดีมีใจหลีกออกห่างจาก
ความกำ หนัดในปัจจัย เปรียบเหมือนดวงจันทร์ที่พ้นจากเมฆหมอก.
ม.มู. (อรรถ) มก. ๑๗/๒๒๒
๒.๓ เธอเป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย ด้วยบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหารท้อง
เธอจะไปทางทิศาภาคใดๆ ก็ถือไปได้เอง นกมีปีกจะบินไปทางทิศาภาคใดๆ ก็มีปีกของตัวเป็นภาระ
บินไป ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นแล เป็นผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย ด้วยบิณฑบาตเป็น
เครื่องบริหารท้อง เธอจะไปทางทิศาภาคใดๆ ก็ถือไปได้เอง.
ม.ม. (พุทธ) มก. ๒๐/๑๓
๒.๔ ในกาลนั้นผ้าบังสุกุลจีวรปรากฏแก่เธอ ผู้สันโดษอยู่ด้วยความยินดีด้วยความไม่
หวาดเสียว ด้วยความอยู่เป็นสุข ด้วยการก้าวลงสู่นิพพาน เปรียบเหมือนหีบใส่ผ้าของคฤหบดี
หรือบุตรแห่งคฤหบดีอันเต็มไปด้วยผ้าสีต่างๆ ฉะนั้น.
อัง.สัตตก. (พุทธ) มก. ๓๗/๔๕๘
๒.๕ โภชนะ คือ คำข้าวที่ได้มาด้วยปลีแข้ง จักปรากฏแก่เธอผู้สันโดษ... ด้วยการก้าวลงสู่
นิพพาน เปรียบเหมือนข้าวสุกหุงจากข้าวสาลีคัดเอาดำ ออกแล้ว มีแกงและกับหลายอย่างของ
คฤหบดีและบุตรแห่งคฤหบดีฉะนั้น.
อัง.สัตตก. (พุทธ) มก. ๓๗/๔๕๙
๒.๖ ผู้สันโดษด้วยจีวรเป็นเครื่องบริหารกาย และบิณฑบาตเป็นเครื่องบริหารท้อง จะไปที่
ใดๆ ย่อมถือเอาบริขารไปได้หมด เหมือนนกมีปีกจะบินไปที่ใดๆ ย่อมมีแต่ปีกของตัวเท่านั้นเป็น
ภาระบินไป.
ม.อุ. (พุทธ) มก. ๒๒/๑๘
๒.๗ ธรรมดาราชสีห์เวลาหาอาหารไม่ได้ก็ไม่ทุกข์ร้อน และเมื่อได้อาหารแล้วก็ไม่ติดอยู่กับ
อาหารนั้น ฉันใด ภิกษุผู้ปรารภความเพียรเวลาหาอาหารไม่ได้ก็ไม่ควรทุกข์ร้อน เวลาได้ก็ไม่ควรติด
ในรสอาหาร ควรฉันด้วยการพิจารณาเพื่อความหลุดพ้น ฉันนั้น.
มิลิน. ๔๕๐
๒.๘ ธรรมดาสุนัขจิ้งจอกเมื่อได้อาหารแล้วย่อมไม่รังเกียจ ย่อมกินจนพอต้องการ ฉันใด
ภิกษุผู้ปรารภความเพียรเมื่อได้ภัตตาหารแล้วก็ไม่ควรรังเกียจ ไม่ว่าชนิดไหน ควรฉันเพียงเพื่อ
ประทังสังขาร ฉันนั้น
ข้อนี้สมกับคำของพระมหากัสสปเถรเจ้าว่า เวลาเราออกจากที่พักไปบิณฑบาต แม้บุรุษโรค
เรื้อนที่กำ ลังกินข้าว หยิบอาหารด้วยมือที่เป็นโรคเรื้อนมาใส่บาตรให้เรา เราก็นำ ไปฉันโดยไม่
รังเกียจ.
มิลิน. ๔๔๕
๒.๙ ธรรมดาสุนัขจิ้งจอกเมื่อได้อาหารแล้ว ย่อมไม่เลือกว่าดีเลวอย่างไร ฉันใด ภิกษุ
ผู้ปรารภความเพียรเมื่อได้อาหารแล้วก็ไม่เลือกว่าดีเลว แต่ยินดีตามได้ฉันนั้น.
มิลิน. ๔๔๖
๒.๑๐ ธรรมดาราชสีห์ย่อมเที่ยวหาอาหารเรื่อยไป ได้อาหารที่ใดก็กินให้อิ่ม ณ ที่นั้น ไม่
เลือกกินแต่เนื้อดีๆ ฉันใด ภิกษุผู้ปรารภความเพียรก็ควรเที่ยวบิณฑบาตไปตามลำ ดับตระกูลที่พบ
ไม่ควรเลือกตระกูล และอาหาร ฉันนั้น.
มิลิน. ๔๔๙
๒.๑๑ เสนาสนะ คือ โคนไม้จักปรากฏแก่เธอผู้สันโดษ... ด้วยการก้าวลงสู่นิพพาน เปรียบ
เหมือนเรือนยอดของคฤหบดีหรือบุตรของคฤหบดีฉาบทาไว้ดีแล้ว ปราศจากลม เธอจักตรึกมหา
ปุริสวิตก ๘ ประการนี้และจักเป็นผู้ได้ตามความปรารถนา ได้โดยไม่ยาก ไม่ลำ บากซึ่งฌาน ๔ นี้
อันมีในจิตยิ่ง เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน
ในกาลนั้น ที่นอน ที่นั่งอันลาดด้วยหญ้า จักปรากฏแก่เธอผู้สันโดษ... ด้วยการก้าวลงสู่
นิพพาน เปรียบเหมือนบัลลังก์ของคฤหบดีหรือบุตรของคฤหบดีอันลาดด้วยผ้าโกเชาว์ขนยาว
ลาดด้วยขนแกะสีขาว ลาดด้วยผ้าสัณฐาน เป็นช่อดอกไม้มีเครื่องลาดอย่างดีทำ ด้วยหนังชะมด
มีเครื่องลาดเพดานแดง มีหมอนข้างแดงสองข้าง ฉะนั้น.
อัง.สัตตก. (พุทธ) มก. ๓๗/๔๕๙
๒.๑๒ กาลใดแล เธอจักตรึกมหาปุริสวิตก ๘ ประการนี้ และจักเป็นผู้ได้ตามความ
ปรารถนา ได้โดยไม่ยาก ไม่ลำ บาก ซึ่งฌาน ๔ นี้อันมีในจิตยิ่ง เป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน
ในกาลนั้น ยาดองด้วยน้ำ มูตรเน่า จักปรากฏแก่เธอผู้สันโดษ... ด้วยการก้าวลงสู่นิพพานเปรียบ
เหมือนเภสัชต่างๆ คือ เนยใส เนยข้น น้ำ มัน น้ำ ผึ้ง น้ำ อ้อย ของคฤหบดีหรือบุตรของคฤหบดี
ฉะนั้น.
อัง.สัตตก. (พุทธ) มก. ๓๗/๔๖๐
๒.๑๓ ท่านเองมีจิตเสมอด้วยแผ่นดิน น้ำ ไฟ ลม ผ้าเช็ดธุลีมีความรู้สึกเจียมตัวเหมือนเด็ก
จัณฑาล มีความคิดไม่ทำ ลายใครๆ เหมือนโคผู้เขาหัก มีความรู้สึกอึดอัด ระอา รังเกียจกายอัน
เปื่อยเน่า เหมือนหนุ่มสาวแต่งตัวเสร็จเรียบร้อย รังเกียจซากสัตว์ต่างๆ ต้องบริหารร่างกายที่มี
ทวาร ๙ ช่อง ซึ่งมีการขับถ่ายของเสียออกมา เหมือนคนประคองถาดมันข้นที่มีช่องไหลเข้าออกได้.
อัง.นวก. (เถระ) มก. ๓๗/๗๓๘
๓. ความไม่สันโดษ
๓.๑ ผู้มีความปรารถนาเกิน เหมือนขนมสุกที่ใส่ในภาชนะตน ย่อมเห็นว่าสุกไม่ดีและเหมือน
มีน้อย ถ้าใส่ในภาชนะผู้อื่น เหมือนขนมสุกดีและมีมาก.
อัง.เอกก. (อรรถ) มก. ๓๒/๑๓๒
๓.๒ ผู้ไม่อิ่มในลาภของตน มุ่งลาภของผู้อื่น ชื่อว่า ความเป็นผู้ปรารถนาไม่มีขอบเขต
ย่อมมองเห็นขนมที่สุกแล้ว ในภาชนะเดียวกันที่ตกลงในบาตรของตนว่า เป็นเหมือนยังไม่สุกและ
เป็นของเล็กน้อย ของอย่างเดียวกันที่เขาใส่ลงในบาตรของผู้อื่น ย่อมมองเห็นว่า เป็นเหมือนของ
สุกดีและเป็นของมาก.
ม.มู. (อรรถ) มก. ๑๘/๓๖๒
