ทุกกรกิริยา แปลว่า การกระทำสิ่งที่ทำได้โดยยาก การกระทำที่ยากที่คนอื่นจะทำได้
ทุกกรกิริยา ใช้เรียกการบำเพ็ญเพียรอย่างยิ่งยวดของพระพุทธเจ้าก่อนที่จะได้ตรัสรู้ คือทรงบำเพ็ญเพียรด้วยการทรมานตัวตามลัทธินิยมของนักบวชในสมัยนั้น แต่พระพุทธเจ้าทรงทดลองทำให้ยิ่งยวดกว่าโดยเอาชีวิตเป็นเดิมพัน
ทุกกรกิริยา ที่ทรงทำมี ๓ อย่างคือ กดพระทนต์ด้วยพระทนต์ ( กัดฟันแน่น) จนลมออกหูกลั้นลมหายใจจนท้องไส้ปั่นป่วน และอดอาหารจนเหลือแต่หนังหุ้มกระดูก แต่ไม่ได้บรรลุธรรมอะไร จึงทรงเลิกละเสีย ทรงมุ่งมาปฏิบัติตามทางสายกลางจึงได้ตรัสรู้ธรรม
