๕. การใช้ศีล-ธรรม-กฎหมาย
เป็นแม่บทในการตัดสินเรื่องที่เกียวกับมหาชน
สังคมโลกทุกวันนี้เป็นสังคมกว้างขวาง สิ่งที่เราทำทั้งๆ ที่เป็นสิ่งดีแต่บางทีกฎหมายไม่เอื้ออำนวย ขนบธรรมเนียมประเพณีไม่เอื้ออำนวย ดังนั้นการจะทำอะไรเกี่ยวกับมหาชนจึงมีเรื่องที่จะต้องคิดต้องระมัดระวังอีกเยอะ ท่านให้กฎเกณฑ์ในการตัดสินไว้ว่า
ประการที่ ๑. ถามก่อนว่าการกระทำนั้นผิดศีลไหม เอาศีล ๕ ข้อเข้ามาจับว่าผิดไหม ตัวอย่างเช่น ค้าเหล้า ถามว่าผิดศีล ๕ ไหม ไม่ผิด เราไม่ได้กินนี่เราแค่ขาย ค้าควายให้เขาไปเชือด ผิดศีล ๕ ไหม ไม่ผิด เราไม่ฆ่านี่คนอื่นเขาเอาไปฆ่า เห็นคนตกน้ำแล้วเราไม่ช่วย ผิดศีล ๕ ไหม ไม่ผิด เราไม่ได้ผลักนี่ เขาตกของเขาเอง
ประการที่ ๒. ถามว่าผิดธรรมไหม ค้าควายให้เขาไปฆ่าผิดธรรมไหมการค้าสัตว์ให้เขาเอาไปฆ่า นอกจากขาดเมตตากรุณาแล้ว ยังเป็นมิจฉาวาณิชอาชีพที่ไม่ควรทำ พระพุทธองค์ทรงสั่งไว้เลยว่า อาชีพอย่างนี้อย่าไปทำ เพราะมีผลกระทบมาก ผิดศีลไหม ไม่ผิด ผิดธรรมไหม ผิด เพราะขาดความเมตตากรุณา
ประการที่ ๓. เรื่องนั้นผิดกฎหมายไหม เห็นคนโดนยิงมาเราก็ช่วย ไม่ผิดศีล ไม่ผิดธรรม เป็นความเมตตากรุณา เป็นธรรมะที่มนุษย์ทุกคนควรมีอยู่ในใจ แต่ผิดกฎหมายไหม ต้องดูด้วยอีกข้อ เจ้าหมอนี่เป็นโจร เป็นจารชนที่มาสืบความลับในบ้านเมืองเรา กฎหมายยอมให้คนอย่างนี้ลอยนวลอยู่ไหม ไม่ยอมเราเข้าไปช่วยแล้วปล่อยให้หนีไป เราทำผิดกฎหมาย จะเอามนุษยธรรมมาเป็นตัวตั้งในเรื่องนี้ไม่ได้แล้ว ตำรวจจับเราควับเลย ในฐานะร่วมเป็นมือเป็นเท้าให้กับคนผิด ผู้บ่อนทำลายประเทศชาติ เพราะฉะนั้นทำไม่ได้ ต้องดูกฎหมายบ้านเมืองเป็นเกณฑ์ในการตัดสินใจอีกประการหนึ่งด้วย
ประการที่ ๔. การกระทำบางอย่างศีลก็ไม่ผิด ธรรมก็ไม่ผิด กฎหมายก็ไม่ผิด แต่ผิดประเพณี ตัวอย่างเช่น ในหลวงท่านเสด็จมา บ้านใครๆ เขาก็ปัดกวาดเช็ดถูกันเรียบร้อย มีธงติดเอาไว้หน้าบ้าน “ทรงพระเจริญ” แต่เราจะไม่ทำอย่างเขาละ ถามว่าผิดศีลไหม ไม่ผิด ผิดธรรมไหม ไม่เห็นผิดตรงไหน ผิดกฎหมายไหมก็ไม่ผิด บ้านของฉัน เพียงแค่ไม่ได้ถูบ้าน ไม่ได้ปัดกวาดให้มันเอี่ยมอ่อง แต่ก็ไม่ถึงกับปล่อยให้สกปรก หรือส่งกลิ่นเหม็นไปรบกวนใครนี่นะแล้วผิดธรรมเนียมประเพณีไหม ผิด ไล่กันดูแล้วมันก็ผิด
ในหลวงจะเสด็จ ใครๆ เขาก็แต่งตัวอย่างดี ทุกอย่างทำเรียบร้อย แต่เจ้าเบื๊อกคนนี้นุ่งผ้าขาวม้า ใส่เสื้อกล้ามตัวเดียวยืนรับเสด็จในหลวง นุ่งผ้าขาวม้าผิดศีลไหม มันก็ไม่ผิด ผิดธรรมไหม ก็ไม่ผิด แต่ผิดธรรมเนียมประเพณี คนผิดธรรมเนียมนี่คนเขาไม่อยากคบด้วยนะ
