ความหมายของสติ
สติ แปลว่า ความระลึกได้ หมายถึง ความที่จิตมีความตื่นตัว ตื่นรู้ สามารถฉุกคิด ฉุกระลึกขึ้นได้ทันในการงานที่พึงทำ ในคำที่พึงพูด ในสิ่งที่พึงคิด
ลักษณะของสติ
สติ เป็นคุณธรรมกำกับใจให้อยู่ในตัวไม่แวบหนีเที่ยวออกนอกกาย ทำให้ใจผ่องใสอยู่เป็นนิจ เมื่อใจผ่องใสอยู่เป็นนิจ การเห็นรูปทางตา ได้ยินเสียงทางหู ได้กลิ่นทางจมูก ได้รสทางลิ้น ได้สัมผัสทางกาย และรับรู้สภาพที่เกิดทางใจได้ตรงตามจริง ความรู้สึกที่เกิดขึ้นจากการได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ได้รส ได้สัมผัส และรับรู้สภาพที่เกิดทางใจขณะนั้น ไม่ว่าจะรู้สึกเป็นสุข เป็นทุกข์ หรือเฉยๆ ก็ตาม ย่อมชัดเจนตรงไปตามความเป็นจริงเช่นนั้น และสามารถฝังลึกในใจ กำกับใจให้พร้อมระลึกได้ทุกขณะ
สติแบ่งออกได้ ๓ ลักษณะด้วยกัน คือ
๑. สติกำกับใจให้สามารถระลึกได้ถึงสิ่งที่กระทำในอดีต การงานที่ได้ทำ ถ้อยคำที่ได้พูดในอดีตแม้ผ่านไปนานแล้ว ตลอดจนระลึกได้ถึงคำสอนที่ทำให้รู้จักควบคุมกายวาจา ใจตนเองอย่างถูกต้อง สมกับหน้าที่การงานที่ต้องทำในแต่ละโอกาส
๒. สติกำกับใจให้สามารถระลึกได้ถึงสิ่งที่เป็นปัจจุบัน คือ ระลึกถึงการเก็บใจไว้กลางกายให้เคร่งครัดแต่ไม่เคร่งเครียด เพื่อการยับยั้งชั่งใจ ไม่เผอเรอขณะกำลังทำงาน เช่น ระลึกถึงลมหายใจเข้า ลมหายใจออกของตนขณะเจริญภาวนาหรือระลึกถึงผักที่ตนกำลังนั่นอยู่ในมือ จึงไม่เผลอให้มีดบาดมือ
๓. สติกำกับใจให้สามารถระลึกถึงสิ่งที่จะเกิดขึ้นในอนาคต เช่น ผู้ใหญ่ระลึกถึงความแก่ความตายที่กำลังจ้องรออยู่ นักเรียนนึกถึงวันสอบที่จะมาถึงในสัปดาห์หน้า จำเลยนึกถึงวันที่จะต้องไปศาล จึงเตรียมตัวไว้ให้พร้อมไม่เผลอ ไม่ลืม
ความสามารถระลึกได้ทั้ง ๓ กาลของแต่ละบุคคล คือ ก่อนจะพูด ก่อนจะคิด ก่อนจะทำ ขณะกำลังคิด ขณะกำลังพูด ขณะกำลังทำ และหลังจากคิด หลังจากพูด หลังจากทำแม้ผ่านไปนานแล้วได้ มิใช่เกิดขึ้นเองลอยๆ ล้วนเกิดจากการที่ผู้นั้นหมั่นฝึกสติ คือ หมั่นเก็บรักษาใจไว้ในกลางกายเป็นนิจจนกลายเป็นนิสัย
จากหนังสือ สติ สัมปชัญญะ รากฐานการศึกษาของมนุษยชาติ
เผด็จ ทตฺตชีโว
